Ünden bugüN

Surp

Hreşdagabet Kilisesi

1. Ana dış kapı,

2. avlu, 3. ana giriş,

4. narteks, 5. mabet

kapısı, 6. nef, 7. tas,

8. sunaklar,

9. S. Hreşdagabed

Sunağı,

10. Çarkhapan

Sunağı, 11. S. Minas

Sunağı,

12. S. Lusavoriç

Şapeli, 13. giyinme

bölümü, 14. depo,

15. S. Boğos-

Bedros Şapeli,

16. vaftiz kurnası,

17. Khıntragadar

Sunağı, 18. Azize

Ardemios Ayazması,

19- tarihi demir

kapı, 20. Episkopos

Tateos'un

lahit-mezan,

21. vernadun (galeri

katı) merdivenleri,

22. mum satış yeri

ve toplantı odası,

23. dış kapüar,

24. papaz, zangoç

odaları ve mutfak,

25. Muganniler

odası, 26. bahçe,

27. Horenyan

Okulu, 28. aydınlık,

29. eski hazine

odası, 30. Horenyan

Okulu dış kapısı,

31. dükkânlar,

32. tuvalet,

33. çeşmeler

Vahmm Krisep,

1931

ye başlanır. Bu kez kagir olarak inşa edilen kilisenin temel kazıları sırasında Azize Ar-demios'un kemikleri bulunur. Kilisenin temelleri 25 Haziran'da takdis edilir, inşaatı 1835'te tamamlanan yeni kilisenin bodrumuna defnedilen kemiklerin üzerine bir de ayazma yapılır. Patrik Şınorhk Kalustyan döneminde de (1961-1990) birkaç küçük onarım gören kilise günümüze dek 1835' teki haliyle ayaktadır. Mimari

Bir kiliseden daha çok bir kompleks denilebilecek yapı, ana kilisenin dışında birçok şapel ve l ayazmadan müteşekkildir.

Bazilik planlı asıl kilisenin hemen girişinde tüm yapıya oranla geniş sayılabilecek bir narteks yer alır. Narteksin ü-zerinde ise koroya tahsis edilmiş olan ver-nadun (galeri katı) yer alır. Nartekste batıya açılan dört pencere, bu bölümün aydınlanmasını sağlar.

iki yarım kolon ve kafeslerle ayrılan narteksi, asıl kiliseyi teşkil eden üç nef izler. Doğu-batı aksı üzerinde dizili iki kolon sırasıyla üç nefe ayrılan kilisenin orta ne-fi tonozla örtülüdür. Bu sekiz (2x4) kolon dışında duvara bitişik yarım kolonlar da kiliseye görünüşte belli bir genişlik vermektedir. Bu bölümün kuzeydoğu ucunda kilisenin sahip olduğu en nadide ve hakkında en çok yazılmış eski eseri olan demir kapısı bulunmaktadır. Asıl kiliseyi oluşturan nefler ve "tas", bitişiklerinde şapeller olduğu için nispeten daha yüksekte bulunan 5 pencereyle aydınlanır.

Nef(ler)den sonra gelen, korkuluklarla ayrılan ve din adamlarına ve okuyuculara tahsis edilmiş olan "tas" bölümünün iki yanındaki kapılardan kuzeydeki Surp Boğos ve Bedros'a (Aziz Pavlus ve Petrus) ithaf edilen vaftizhane şapeline, güneydeki ise Surp Lusavoriç (Aziz Aydınlatıcı) Şa-peli'ne açılır.

Ana kilisede "tas"tan hemen sonra dört nhtla çıkılan sunaklar bölümü bulunur. Bu sunaklardan ortadaki Aziz Başmelek Kap-riyel'e, kuzeydeki Çarkhapan Surp Asd-vadzadzin'e (Tann'nın kötülükleri engelleyen anası), güneydeki ise Surp Minas'a atfedilmiştir. Her 3 sunak da yarım daire planlı absidler içerisine oturtulmuşlardır. Her bir absid ise doğuya açılan birer pencereden ışık almaktadır.

Güneydeki Surp Lusavoriç Şapeli sadece bir dehlizden oluşmasına rağmen, kuzeydeki Surp Boğos ve Bedros'a ithaf e-dilen vaftizhane şapeli kendi başına ele alınabilecek bazilik planlı bir şapeldir. Hemen çıkışta bulunan Khıntragadar Surp Asdvadzadzin'e (Tann'nın dilekleri yerine getiren anası) atfedilen sunağın yanındaki merdivenlerle bodrum katta yer alan Surp Ardem (Azize Ardemios) Şapel-Ayaz-ması'na inilir.

Khıntragadar'ın çıkış bölümü ile asıl kiliseyi birbirine bağlayan antik kapı ise 1742'de saray etrafında yapılan kazılar sırasında ortaya çıkarılmış, saray demirci-başısı Babik tarafından satın alınarak kilisenin kapısına uygun hale getirilmiş ve buraya takılmıştır, iki kanatlı kapı iyi bir işçilikle yapılmış olup, tümüyle resimlerle süslenmiştir. Bu resimlerden başlıcası Isa' nın Kudüs'teki mabede girip bir kırbaçla oradaki satıcıları kovmasını tasvir eder. Diğer resimler ise Aziz Georg'un ejderi öldürmesi ve İsa'nın göğe çıkması temaları üzerinedir.

Surp Boğos ve Bedros Şapeli'nin çıkışında bulunan Episkopos Tateos'un lahit-mezarı kilisenin bir diğer eski eseridir.

Kapatılan Armaş (bugün Akmeşe) Ma-nastırı'ndan getirilen tarihi resim başta olmak üzere, eski resimler kiliseyi dekoratif yönden göz alıcı göstermektedir.

Bibi. M. Asadur (Papaz Hmayag Uğurluyan), Yerektaryan Badmutyun Balatu-S. Hreşdagabed Yegeğetzvo, 1627-1931 (Balat Surp Hreşdagabed Kilisesi Üç Yüzyıllık Tarihi, 1627-1931), ist., 1931; Inciciyan, İstanbul; E. Ç. Kö-mürciyan, Isdambolo Badmutyun (istanbul Tarihi), I-III, Venedik-Viyana, 1913-1938; Kömür-ciyan, istanbul Tarihi; E. Ç. Kömürciyan, Orakrutyun Yeremia Çelebi Kömürciyan (Erem-ya Çelebi Kömürciyan'ın Günlüğü), Kudüs, 1939; S. Hovhannesyan, Vibakrutyun Gos-dantnubolis Mayrakağakin, 1800 (Başkent istanbul'un Topografyası, 1800), Kudüs, 1967. VAĞARŞAG SEROPYAN