Ünden bugüN

HRİSTAKİ PASAJI

bak. ÇiÇEK PASAJI

HRİSTOS ANALtPSİS KİLİSESİ

92

93

HUBER KÖŞKÜ

Hristos Analipsis Kilisesi'nin naosundan bir görünüm. Zafer Karaca

HRİSTOS ANALİPSİS KİLİSESİ

Samatya-Kocamustafapaşa İstasyonu arkasında, Büyükkule Sokağı ile Akıncı Sokağı Arasında yer alır. Yüksek duvarlarla çevrili avlunun güneybatısında bulunan kilisenin doğusunda, apsis çatısının avlu duvarına bağlanması ile elde edilen alanda, aynı adlı ayazma vardır. Avlunun kuzeydoğusundaki zangoç evinin çatısında yer a-lan çan kulesi, kare kesitli ve baldaken ti-pindedir.

Eski istanbul ve Galata bölgesinde işlevim sürdüren kiliselerden, İsa'ya ithaf e-dilmiş olan tek yapıdır. Analipsis, "İsa'nın göğe yükselişf'ni tanımlar. Kilise ile ilgili en eski kayıt, M. Gedeon'un tespitine göre 1566'ya aittir. Kiliseyi 8 Mayıs 1578'de ziyaret eden ve buradaki dini törene katılan S. Gerlach(-*), notlarında Analipsis adındaki ayazma ile şifalı suyundan bahseder.

Kilisenin varlığı, İstanbul'daki Rum Ortodoks kiliseleri hakkında çeşitli zamanlarda yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir. Rus Çarı îvan Vasiliyeviç'in bağışta bulunacağı Ortodoks kiliselerini saptamak üzere, 1583'te İstanbul'a gelen Tryfon Ka-rabeinikov'un hazırladığı listede 14 numaralı yapı olarak belirtilen kilise, Iö04'te Atinalı A. Paterakis'in hazırladığı listede 28 numara, l669'da Thomas Smith'in listesinde ise 4 numaralı yapı olarak yer almıştır. Gedeon, kilisenin 1782'de yandığını açıklarken, bu yapıya ait 1791 tarihli bir kayıttan da bahsetmiştir. Yapının kuzeybatısındaki giriş kapısı üzerinde bulunan, l Mart 1832 tarihli mermer kitabenin Yunanca metninde kilisenin, Patrik L Konstantios döneminde (1830-1834) yenilendiği ve mimarının Konstantinos olduğu ifade edilmektedir. Mimari

Kilise, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Doğuda eksende dışa çıkıntı yapan apsis beş cephelidir. Kilisenin ku-

zeybatısında yer alan kareye yakın dikdörtgen planlı giriş mekânı sonradan eklenmiştir. Yapı dışta iki yüzlü kırma çatı ile örtülüdür. Apsisin örtüsü yarım konik çatıdır.

Dışta sıvalı olan yapı, kaba yönü taş ile inşa edilmiş, köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Cephelerde yer yer tuğla sıraları ve devşirme malzeme görülür. Pencere kemerleri tuğla ile örülmüştür. Yapıyı saçak altında, tuğladan içbükey bir silme dolanmaktadır.

Bazilikal plan tipindeki kilisenin ibadet mekânı olan naos üç neflidir. Naos, doğusunda orta nef hizasında içte yarım yuvarlak ve derin apsis ile sınırlanır. Nef ayrımı, altışar ahşap taşıyıcının bulunduğu sıralar ile sağlanmıştır. Naosun batısındaki son taşıyıcılara oturan galeri, nefler üzerinde kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı, yan nefler hizasında yarım daire biçiminde çıkıntılıdır. Galeriye çıkış, naosun güneybatısındaki ahşap merdivenle sağlanmıştır. Nefleri sınırlayan ahşap taşıyıcılar arşitravla bağlanır. Arşitrav, doğuda ve batıda doğrudan duvara bitişir. Kübik ahşap postamentler üzerindeki ahşap taşıyıcıların gövdesi kare kesitli olup, stilize e-dilmiş İyon tipi başlıklar kartonpiyer tekniğinde yapılmıştır. Kilisenin örtü sistemi ahşaptır. Örtü, orta nefte tekne tonoz, yan netlerde düz tavandır. Apsisin örtüsü içte yarım kubbedir.

Yapının kuzey ve güneyde bulunan iki girişi, eksenden batıya yakın, eş boyutlu ve yuvarlak kemerlidir. Kuzey ve güneyde yer alan yuvarlak kemerli pencereler, eş aralıklı ve karşılıklıdır. Doğu ve batıda, orta nef hizasında üstte karşılıklı üçer pencere bulunur. Biri eksende ve büyük, kişi yanlarda simetrik olan bu pencereler basık kemerlidir. Doğuda apsiste, eksende kare bir pencere daha vardır. Kilisenin apsisinde ve apsisin yanlarında, yarım yuvarlak nişler yer alır.

Kilisede naosun doğusunda üç nefi kapsayan ahşap ikonostasis, kuzey sıranın doğudan dördüncü taşıyıcısı önündeki anı-bon ve güney sıranın ikinci taşıyıcısı ö-nündeki despot koltuğu, oyma ve kabartma tekniğinde bitkisel ve geometrik motiflerle bezelidir. İkonostasiste bulunan tasvirlerden Analipsis ikonası, kabartma tekniğinde gümüş kaplamadır. Galeri korkuluğunda, Tevrat konulu tasvirler görülür. Pencerelerde renkli camlardan oluşturulmuş haç motifleri vardır.

Bibi. M. Gedeon, Ekklesiai Byzantinai Eksak-riboumenai, Konstantinoupolis, İst., 1900, s. 75; S. Gerlach, Stephan Gerlahs dess Aelteren Tage-Bucb, Frankfurt, 1047, s. 489; Z. Karaca, istanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Ortodoks Kiliseleri, ist, 1994; P. Kerameus, "Naoi tes Konstantinoupoleos kata to 1583 kai 1604, Ho en Konstantinoupolei Hellenikos Philologi-kosSyllogos, XXVIII (1904), s. 118-145.

ZAFER KARACA