Ünden bugüN

HUKUK MEKTEBİ

"Mekteb-i Hukuk-ı Şahane" adıyla da bilinir, istanbul'da 1875-1909 arasında hukuk öğretimi veren yüksekokul. 21 Ağustos 1909'dan 31 Mayıs 1933'e kadar Darülfü-nun'un(->), bu tarihten günümüze kadar

da İstanbul Üniversitesi'nin(->) bir fakültesi olarak devam etmiştir.

Şer'i hukuk yanında çağdaş hukuk biliminin gündeme gelişi Tanzimat dönemindedir. Bu alanda ilk girişim 1859'da şer' iye kadılarının yetiştirilmesi için açılan Mu-allimhane-i Nüvvab oldu. 1870'e doğru ise Adliye Nezareti'nde kurs nitelikli Adliye Dershanesi açıldı. Aynı sırada yayımlanan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'nin (1869) 80. ve 81. maddeleri de istanbul'da ve birkaç büyük vilayette hukuk mektepleri açılmasını öngörmekteydi. Buna dayalı olarak Babıâli'de Tercüme Odası'nda kamu görevlilerine özel hukuk dersleri verilmeye başlandı.

1874'te Galatasaray'da açılan Mekatib-i Âliye-i Sultaniye'nin bir şubesi önce İlm-i Hukuk Dershanesi, 1875-1876'da da Hukuk Mektebi adını aldı. Bu okulun gelişmesine çaba gösteren Müdür Sava Paşa döneminde buradan 1878'de l Türk, l Rum ve 5 Ermeni hukukçu mezun oldu.

7 Kasım 1878'de, açılması öngörülen bağımsız Hukuk Mektebi için 35 maddelik bir nizamname yayımlandı. Buna göre yeni okul Adliye Nezareti'ne bağlı olacaktı. Bu amaçla Ayasofya'daki Adliye Nezareti binasının bahçesine okul binası yapımına başlandı. Okul 5 Haziran 1880'de açıldı. Derslere 12 Haziran 1880'de başlandı.

Hukuk Mektebi'ne yazılmak isteyenlerin idadi, sultani veya mekteb-i âli (yüksekokul) mezunu olmaları ya da yapılacak sınavlarda Osmanlıca yazı ve ifadede, coğrafya, tarih, matematik konularında başarı göstermeleri, ayrıca iyi hal ve ahlak sahibi olduklarına ilişkin iki kişinin tanıklığını gösterir mühürlü belge vermeleri gerekiyordu. 3 yıl süreli olan okulun yönetimine Bohemyalı dönme Emin Efendi getirilmişti. Çok sıkı bir disiplin ve denetim uygulayan Emin Efendi, dersleri de titizlikle izlemekteydi. Okulun öğretim kadrosunda Cevdet Paşa, Münif Paşa, Recaiza-

de Ekrem, Muallim Naci, Hasan Fehmi Efendi, Kostaki Efendi de vardı.

Parasız ve gündüzlü olan okulda dersler öğleye kadardı. Devam eden kamu görevlileri, dairelerine öğleden sonra gitmekteydiler. 1892'de Cağaloğlu'ndaki Lisan Mektebi binasına taşınan okulun öğretim süresi 1893'te 4 yıla çıkarıldı. Bu dönemde ders porgramında da değişikliklere gidildi. Felsefe, tarih ve edebiyat dersleri kaldırılarak hukuk derslerine ağırlık verildi. Okuldan mezun olanlar, hukuk ve nizamiye mahkemelerinde 3'er aylık stajdan sonra müstantik, mahkeme azası veya müddeiumumi olmaktaydılar.

1898-1899 öğretim yılında 582 Müslüman, 51 gayrimüslim öğrencisi bulunan Hukuk Mektebi'nden 1898'de 36 kişi mezun oldu.

Okul, l Eylül 1900'de Darülfünun-ı Şâ-hâne'ye bağlı Ulum-ı Hukukiye Şubesi durumuna getirilmekle birlikte öğretim çalışmalarını kendi binasında sürdürdü. 1909'a değin mevcudu 2ö3'e düştü. 1909'da İstanbul Darülfünunu bünyesine alınarak Beyazıt'taki Zeyneb Hanım Konağı'na taşındı ve bağımsız okul kimliği sona erdi. O yıldan başlayarak çok sayıda öğrenci yazılımı ile mevcudu 1.800-2.OOO'e yükselen Hukuk Fakültesi, 1919'da Hukuk Medresesi adını aldı ve Mütareke döneminde (1918-1922) Jandarma Kumandanlığı Dairesi'ne taşındı. 1917-1918'de, kapatılan Mülkiye Mektebi'nin öğrencileri de buraya aktarıldığından 4. sınıf, lisansüstü üç uzmanlık şubesine (adli, siyasi, idari ve mali) ayrıldı. Bu dönemde öğrenciler Almanca, Fransızca, İngilizce dillerinden birinden de sınav vermek zorundaydılar. 1924'te yeniden fakülte konumuna getirildi. 1933 reformunda İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi adını aldı.

Bibi. Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, ist, 1306, s. 316; Salname-i Nezaret-iMaarif-i Umumiye, 4. Defa, ist., 1319, s. 90-95; Malı-

mud Cevad ibnu'ş-Şeyh Nâfi, Maarif-i Umumiye Nezareti-Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, ist., 1338, s. 116 vd, 163 vd, 268 vd; Ergin, Maarif Tarihi, III, 890-918; F. R. Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara, 1964, s. 49-57.

NECDET SAKAOĞLU