Ünden bugüN

İBRAHİM PAŞA SARAYI MEKTEBİ

"ibrahim Paşa Sarayı Ocağı", "Atmeydanı Ocağı", "ibrahim Paşa Sarayı Medresesi" olarak da bilinir. 16. yy'ın başından l675'e kadar, istanbul'daki Acemi Ocağı(->) o-kullanndandı. Burada, temel askerlik eğitimine koşut, din, dil, spor eğitimleri verilmekte başarılı gençler Enderun'a(->) alınmaktaydılar.

Uzun süre vezirazamlara ikametgâh ve resmi çalışma yeri olan ibrahim Paşa Sarayı'nın^) günümüze ulaşmayan bir bölümü (bugün tapu dairesi olan binanın yeri ile uzantısı olan arsa üzerindeydi) olasılıkla 16. yy'dan başlayarak Enderun'a iç-oğlanı, kapıkulu ocağına da süvari yetiştiren bir kışla-okul olarak hizmete sokuldu. Burası, 16. yy'ın ortalarına doğru, ibrahim Paşa Sarayı'ndaki onarım ve genişletme çalışmaları sırasında iç avlulu bir medrese konumuna getirildi. Tarih-i Selânikî' de "Atmeydanı Sarayı'nın, içoğlanlarmın sakin olduğu yerden madasmın" I. Süleyman (Kanuni) (hd 1520-1566) tarafından ibrahim Paşa'ya verildiği belirtildiğine göre, bu acemioğlanlar mektebi 1520'den daha önce hizmete girmiş bulunuyordu.

Enderun'un ve Galata Sarayı Ocağı' nın(->) iç örgütlenmesine sahip bulunan buraya, Acemi Ocağı'na gelen devşirmelerden seçilen gençler, özellikle de Bosna ve Arnavutluk kökenliler (bunlara potur oğlanı veya potrî deniyordu) ve savaşlarda tutsak düşen Avrupalı soylu gençler alınıyordu, ibrahim Paşa Sarayı gılmanânı (iç-oğlanları) denen adaylara okuma yazma, sanat ve spor, askerlik eğitimleri verildikten sonra fizik ve yetenek bakımından en seçkinleri saray enderununa alınıyordu. Galata Sarayı gibi burası da askerlik eğitimi verildiği ve aynı zamanda barınıldığı i-çin bir ocak, kültür ve sanat eğitimi olduğu için de bir mektepti. Ocağın hizmetlerini de yine devşirme kökenli aşçı, ekmekçi, çamaşırcı vb bölükleri görmekteydi.

1567'de ocak mutfaklarının onarıma alınması nedeniyle içoğlanlarmın bir süre Galata Sarayı'nda kaldıkları bilinmektedir. 1576'ya ait bir maaş defterine göre ocakta 15 teberdaran (baltacı), 17 tabba-hin (aşçı), 18 habbazin (ekmekçi) ve 12 câmeşuyân (çamaşırcı) vardı. Ocağın mevcudu ise istanbul'daki genel acemioğlan-ları içerisinde gösterildiğinden kesin sayılarla saptanamaz. Tarih-i Selânikî'de, 1594' teki umum çıkmada, ibrahim Paşa Sarayı Ocağı'ndan da Enderun'a ve Kapıkulu süvari bölüklerine çıkmalar olduğu belirtilmekle birlikte sayı verilmemiştir. Evliya

Çelebi ise ibrahim Paşa Sarayı'nın içoğlan-lanna ayrılan bölümünde, abartılı bir mevcut vererek 2.000 has gılmanın barındığını yazar ve "Bu sarayın yansı, zülüf-keşân gılmanan-ı padişahı ile meskûndur" der.

17. yy'ın ikinci yansında, devşirme sisteminin işlevini yitirmesine bağlı olarak ayrıca acemioğlanlannın istanbul'daki her eyleme ve ayaklanmaya katılmaya başlamaları ve önceki bakım ve disiplinden yoksun kalmaları sonucu bu ocağın da sönmeye yüz tuttuğu anlaşılmaktadır. l675'te ise IV. Mehmed'in bir fermanı ile kapatılmış, burada ibrahim Paşa Sarayı Medresesi açılmıştır.

iptida ve musıla-ı sahn olarak iki aşamalı olan bu yeni medreseye 2 müderris ile l bekçi atandığı gibi, istanbul'un diğer medreselerinden farklı olarak ve Enderun'a koşut biçimde çeşitli sanat tekniklerinin de ek bir programla gösterildiği anlaşılmaktadır, ibrahim Paşa Sarayı Medre-sesi'ne alınan Anadolu ve Rumeli kökenli gençlerin Atmeydam'nda, ocağa mahsus geleneksel lobut, cirit, binicilik, nişancılık, kılıç sallama vb çalışmalara da devam ettikleri bilinmektedir. İbrahim Paşa Sarayı Medresesi bu düzende 1826'ya kadar hizmet verdikten sonra kapatılmış, sarayın diğer bölümleri gibi bu bölümü de başka hizmetlere tahsis edilmiştir.

Bibi. N. Atasoy, ibrahim Paşa Sarayı, ist., 1972; Evliya, Seyahatname, I, 322; Pakalm, Tarih Deyimleri, II, 13; Inciciyan, istanbul, 32; Tayyarzade Ata, Tarih-i Ata, I, ist., 1293; Ergin, Maarif Tarihi, I, 24-29; Silahdar Tarihi, II, 648; Tarih-i Selânikî, I, löl, II, 441; Uzunçar-şılı, Kapıkulu, I, 57; Uzunçarşılı, Saray, 306-307.

NECDET SAKAOGLU