Ünden bugüN

Cumhuriyet Dönemi

Kurtuluş Savaşı sırasında ve Cumhuriyet ilan edildikten sonra, başkentin istanbul' dan Ankara'ya taşınması ve Cumhuriyet' in yönetim ilkeleri gereği istanbul'un yönetim ayrıcalıkları sona erdi. Cumhuriyet' ten sonra istanbul'un idari yapısındaki düzenleme ve değişiklikler Türkiye bütünü için çıkarılan yasalara bağlı olarak biçimlendi. 1924 Anayasası ile bütün mutasarrıflıklar (sancaklar) il durumuna getirilince Beyoğlu ve Üsküdar da istanbul'dan ayrı birer il oldu. Ancak bu durum 1926'da iller yeniden düzenlenirken değiştirildi, Beyoğlu ve Üsküdar ilçe yapılarak istanbul Ili'ne bağlandı.

1913'te çıkarılmış olan tdare-i Umumi-ye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkati, 1929'a kadar yürürlükte kaldı. 18 Nisan 1929 tarihli Vilayet idaresi Kanunu da 1949'a kadar uygulandı. Temmuz 1949'dan itibaren de II idaresi Kanunu bütün iller gibi istanbul için de geçerli oldu.

Daha önce de olduğu gibi Cumhuriyet' ten sonra, Aralık 1958'e kadar vilayet ve belediye örgüden ve yasaları ayrı olmakla birlikte valilik ve belediye başkanlığı tek kişide toplanmaya devam etti. ilk kez 1958'de Kemal Aygün(-») belediye başkanı olduğu sırada bu iki makam ve unvan ayrıldı. 27 Temmuz 1963 tarihli yasa ile de içişleri Bakanlığı'na bağlı olan valiler atamayla gelirken belediye başkanlarının ve kurullarının seçimle gelmesi ilkesi benimsendi.

1994'te 33 ilçeye sahip olan istanbul' un ilçe sayısı 1927'de, Adalar, Bakırköy, Beyoğlu, Çatalca, istanbul (Merkez), Şile, Üsküdar olmak üzere sadece 7 idi. Beyoğlu 1924'te ilçe olmuş, onu 1926'da Bakırköy, Çatalca, Üsküdar izlemiş, 1928'de Eminönü, Fatih; 1930'da Beşiktaş, Sarıyer ve yeniden istanbul'a bağlanan Yalova istanbul'un ilçeleri arasına katılmıştı. 1950' de istanbul Ili'nin, Adalar, Bakırköy, Beşiktaş, Beykoz, Beyoğlu, Eminönü, Eyüp, Fatih, Kadıköy, Sarıyer, Üsküdar, Çatalca, Kartal, Silivri, Şile, Yalova olmak üzere 16

ilçesi vardı. 1965'te ilçe sayısı Gaziosmanpaşa, Şişli, Zeytinburnu'nun eklenmesiyle 19'a çıktı. 1987'den itibaren kentin büyüme ve gelişmesine bağlı olarak yeni ilçeler kuruldu. 1990'da istanbul'un ilçe sayısı Bayrampaşa, Kâğıthane, Küçükçekme-ce, Pendik, Ümraniye ve Büyükçekmece' nin bağımsız ilçeler olarak ayrılmasıyla 25'i buldu. 1990-1994 arasında ise 1992'de Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Güngören, Maltepe, Sultanbeyli, Tuzla; 1993'te Esenler ilçe oldu. Böylece Mayıs 1994 itibariyle istanbul'un ilçe sayısı 33'e çıktı. Halen istanbul'un merkez ilçesi bulunmamaktadır. Kırsal yerleşmelerin bulunduğu Beykoz, Sarıyer, Eyüp, Kâğıthane, Küçük-çekmece, Büyükçekmece, Pendik, Çatalca, Kartal, Silivri, Şile, Yalova, Maltepe, Tuzla gibi ilçelerde 208 köy vardır.

33 ilçesi, 200'den fazla köyü olan istanbul'da, 33 ilçenin belediyelerinden başka belde belediyeleri ile birlikte toplam 55 belediye örgütü bulunmaktadır.

ilin mülki yönetimi, içişleri Bakanlığı' na bağlı vilayet (vali), ilçe (kaymakam), çok yerde kaldırılmış olan ancak köyleri olan ilçelerde hâlâ yer yer varlıkları süren bucak ve muhtarların bulunduğu köyler hiyerarşisini izlemektedir. Bunlardan sadece muhtarlar seçimle, diğerleri atamayla gelir. Tüm organları seçimle gelen belediye yönetimi ise büyükşehir belediye başkanlığı, ilçe ve belde belediye örgütleri modeline sahiptir (bak. belediye). Mülki ve beledi örgütlenme, yapı ve görevliler birbirinden bağımsız ve tümüyle ayrıdır.

izdüşüm alanı 5.591 km2 olan istanbul ili doğuda Kocaeli, güneydoğuda Kocaeli ve Bursa, güneyde Marmara Denizi, batıda Tekirdağ, kuzeyde Karadeniz'le çevrilidir.

Bibi. Janin, Constantinople byzantine; A. Gu-illou, La civilisation byzantine, Paris, 1984; H. Ahrweiler, Etudes sur leş structures administ-ratives et sociales de Byzance, Londra, 1971; R. Guilland, Recherches sur leş institutians byzantines, c. II, Amsterdam, 1971; V. Tönük, Türkiye'de İdare Teşkilatı'mn Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, Ankara, 1945; 1. Ortaylı, Tanzimattan Sonra Mahalli idareler, Ankara, 1974; Yurt Ansiklopedisi, s. 3828-3829; Zi-yaoğlu, Belediye Reisleri; (Ergin), Mecelle, I.

istanbul idris-i muhtefî