Ünden bugüN

HATİCE SULTAN ÇEŞMESİ

Eminönü'nde Mısır Çarşısı'nm yanındaki Tahmis Sokağı ile Kalçın Sokağı'mn kesiştiği köşededir.

Sünbülzade Vehbi'ye ait 1221/1806 tarihli kitabesinden çeşmenin III. Selim'in (hd 1789-1807) kız kardeşi Hatice Sultan tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Hazneli inşa edilmiş yapı iki sokakta başka yapılarla birleştiğinden hazne ile ilgili bilgi vermek mümkün değildir. Üstü sıvanmış, boyanmış ve bir pencere açılmış haznenin, görüldüğü kadarıyla dikdörtgen gövdeli bir yapı olduğu söylenebilir.

Beyaz mermerden yapılmış çeşmenin ön cephesi dikdörtgen formundadır. Hazneye monte edilmiş olan ön cephe üç ü-niteden oluşmaktadır. Pilastr ayak yüzeylerini bezeyen sütunçelerle, konsollarla dikey eksende üçe bölünmüş cephenin yan üniteleri nişlerle içbükey; orta ünitesi ise düz hatlı tasarlanmıştır. Yatay eksende de silmelerle üçe ayrılmış yapı hareketli bir saçak ve saçağın üstünde yükselen kademeli dört ayak üzerine beş babayla taçlandırılmış tır.

Ortada gömme sütunla bezenmiş pro-filasyonlu iki ayak arasına iç içe yerleştirilmiş, sepet kulpu biçimindeki kemer gözü içine aynataşı oturtulmuştur. Rokay be-

Hatice Sultan Çeşmesi'nin ön cephesinden iki ayrıntı.

Yavuz Çelenk, 1994 (sol), Nazım Timumğlu, 1994

zemelerle tasarlanmış bir perde görünümündeki aynataşı, aşağı doğru ters sarkıtılmış iki çiçekten oluşan bir püskülle süslüdür. Birden fazla musluk lülesi bulunan aynataşı silmelerle kat kat bir çerçeve içine alınmış ve üzerine kitabe panosu yerleştirilmiştir. Onun da üstüne rokay bezemelerle şekillendirilmiş alev diliyle taçlandırılmış bir rozet içine tuğra oturtulmuştur. Aynataşınm önünde yuvarlak hatlarla hareketlendirilmiş, dışbükey ön cepheden taşan bir tekne vardır. Teknenin dış yüzü baklava biçimlerinin yanısıra iki yanda üstte ve altta saçağa benzeyen palmetlerle süslü kartuşlarla bezenmiştir.

Yapının iki yan ünitesi simetrik olarak yapılmış düzenleme ve süslemelere sahiptir. Yatay silmelerle üçe ayrılmış bu ünitelerden aşağıdakinde kumanın dış yüzündeki kartuşlara benzeyen motifin arasına oturtulan bir musluk lülesi vardır. Yanlarda burmalı sütunçelerle sınırlanmış musluk lülesinin üzerine bir alev dili oturtulmuştur. Önünde dışarıya doğru taşan oval gövdeli bir suluk bulunmaktadır. Bunun üstünde alev diliyle taçlandırılmış, rokay süslemelerle yapılmış bir tasarım vardır. Onun da üstüne alev diliyle taçlanmış perde görünümünde bir çerçeve içine yerleştirilmiş çevresi burmalı suyla kuşatılmış bir ay yıldız oturtulmuştur.

Rokay süslemeleri ve barok üslubuyla İstanbul çeşmelerinde Batılılaşma döneminin yeniliklerini yansıtan eserin en ilginç ünitelerinden biri dış yüzü bezenmiş kumaşıdır. Tipik Kayseri evlerinin ahşap zarflarını, pencere kanatlarım akla getiren kartuşlarla bezenmiş kurna, Batı estetiğinden alınan süsleme öğeleri ile Anadolu'da da beğeni kazanmış motifleri göstermesi açısından önemlidir. Belki de Kayserili bir ustanın bezediği bu kurna Nuruosmaniye Çeşmesi ile başlatılabilecek ve en güzel örneklerinden birini Faretzade Halil bin Ab-durrahman Çeşmesi'nde alacak dış yüzeyi bezemelerle süslü dışbükey kurnaların erken örneklerinden biridir.

BibL Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 226-227; A. Egemen, istanbul'un Çeşme ve Sebilleri, îst., 1993, s. 365.

H. ÖRGÜN BARIŞTA

Melling'in

çizgileriyle

Hatice Sultan

Sahilsarayı,

18. yy.

Ara Güler fotoğraf arşivi