Ünden bugüN

Kaba Halil Efendi Medresesi

Yavuz Çelenk, 1994

kabrin başucuna son yıllarda mermerden dikdörtgen bir şahide konmuştur.

Bibi. Ünver, Sahabe Kabirleri, 45, res. 14; Akakuş, Eyyûb Sultan, 60; işli, Sahabe, 37-38; Demiriz, Türbeler, 48-49; Haskan, Eyüp Tarihi, I, 210.

M. BAHA TANMAN

KABA HALİL EFENDİ MEDRESESİ

Fatih Nişanca'sında, Saray Ağası ve Hasan Fehmi Paşa caddelerinin kesiştiği kavşaktadır.

istanbul kadılığı ve Anadolu kazaskerliği görevlerinde bulunan Kaba Halil Efendi tarafından yaptırılmıştır. Bir külliyeye bağlı olmayan medrese, bulunduğu meydancığın köşesine yerleştiğinden, daha önce aynı çevrede var olan Efdalzade (15. yy), Üçbaş, Cedid Ali Paşa, Malulzade, Ümm-i Veled, Nişancı Mehmed Bey (16. yy) gibi eğitim yapıları dizisine katılarak yöredeki anıtsal yoğunlaşmayı artırmıştır. Sicill-i Osmanî'ye göre Halil Efendi Zin-cirlikuyu'da inşa eylediği mektepte med-fundur. Yanlışlıkla medreseden mektep o-larak söz edilmiş olmalıdır, ilginç olan medrese dershanesinin plan ve iç düzeniyle aynı dönem sıbyan mekteplerine benzemesidir. Halil Efendi avluda, dershanenin kuzeybatısında, hem dershaneden hem caddeden görülebilecek şekilde avlu duvarına yakın bir konumda gömülüdür.

Tarihi belgelere göre medrese 1869'da çalışır durumdaydı. 19l4'te yapılan tespitte binanın adı ve yeri belirtilmiş, fakat durumu hakkında bir açıklama yapılmamıştır. 1918'de yangınzedelerin barındığı yapı, Cumhuriyet döneminde Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne verilmiştir. 1961-1973 arasında Karagümrük Gençlik Kulübü olarak kullanılan yapı, 1977'de 10 yıllığına ilim Kültür Ocağı'na kiralanmış; yasadışı faaliyete bulunan dernek 1980'de kapatıldığında, bina da tahliye edilmiştir. Medrese ha-

len İsmail Ağa Vakfı'na bağlı erkek yatılı Kuran kursu olarak kullanılmaktadır.

Medresenin Hasan Fehmi Paşa Cadde-si'ne açılan giriş cephesi, iki ucunda bulunan yaklaşık eş boyutlu dershane ve Etyemez Baba Türbesi'nin kütlelerinin taş-tuğla almaşık duvarları, tek sıra üzerinde dizili pencereleri ve saçak kornişiyle he-rnen hemen simetrik bir düzene sahiptir. Ancak konumu ve yüksek kasnaklı kubbesi ile dershane daha çok vurgulanmıştır. Simetriyi bozan diğer bir ayrıntı subas-man kornişidir; medresenin güneydoğu ve güneybatı cephelerini pencerelerin hemen altından yatay olarak kat eden korniş, gerisinde Halil Efendi'nin gömülü olduğu ilk pencere altında bir kademeyle a-şağı inmekte, aynı seviyede türbenin köşesine kadar devam etmektedir. Cephenin ortasında, kemerli giriş ve iki yanındaki pencerelerle üçlü bir kompozisyon oluşturulmuştur. Mermer kapının üstünde dönemin sebil ve çeşmelerindekine benzer, dış hatları barok etkiler taşıyan, gene mermerden yapılmış bir saçak bulunmaktadır.

Giriş kemerinin üzerinde kitabe için ayrılan yer boş bırakıldığından yapım tarihi kesin olarak belirlenememekte; medresenin Halil Efendi'nin istanbul kadılığına getirildiği 1168/1754 ile ölüm tarihi olan 1181/ 1767 arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Mimarı bilinmeyen medresenin, ayrıntılarında hem klasik, hem barok dönem özellikleri gözlendiğinden, üslup açısından iki dönemin arasında kaldığı söylenebilir.

Girişten sonra dört basamakla sokaktan l m daha yüksekte olan avluya çıkılmaktadır. Dershane ve hücreler, uzun ekseni kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan dikdörtgen planlı bir avlu çevresinde yer almaktadır. Avlu zemini değişmiş, şadırvan ve kuyu gibi öğeler yok olmuştur.