Ünden bugüN

1919-1922 Dönemi: II. Meşrutiyet yıllarında kadın haklan konusunda bilinçlenen, Balkan Savaşı ve L Dünya Savaşı sırasında bir yandan çalışma hayatına girerek, bir yandan çeşitli derneklerde faaliyet göstererek, kendi haklarının yanısıra memleket meselelerinde de söz sahibi olan kadınların, siyasal arenada yer almaya başlamaları, İstanbul'un işgaliyle gündeme gelir. Önceki hazırlıkları, kadınların kişiler ve örgütler olarak, Kuva-yı Milliye'de ilk günden yer almalarına olanak verir. 29 Kasım 1918'de Kuva-yı Milliye'nin "müşterek gayeye doğru sevk ve idaresini sağlamak için" bütün kurumlan bir araya getirmek üzere düzenlediği Milli Kongre'ye katılan 50 örgütün 16'sı çeşitli amaçlarla kurulmuş kadın dernekleridir: Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniye, Osmanlı Türk Hanımları Esirgeme Derneği, İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Hilal-i Ahmer Kadınlar Merkezi, Himaye-i Etfal Kadınlar Merkezi, Kadıköy

18 Nisan 1935'te istanbul Yıldız Sarayı'nda toplanan Sufraj ve Kadınların Siyasal ve Medeni Hareketleri İçin Uluslararası Birliğin XII. Kongresi

nedeniyle yayımlanan pullardan örnekler.

TT, Mart 1994 i Salih Kuyaş Arşivi

yasallaşmanın ivmesiyle ilk siyasi parti kurma girişimi kadınlardan gelir. Amerika Birleşik Devletleri ve Weimar Almanya'sı gibi bazı Batılı devletlerde de, savaş ertesinde kadınlara oy hakkının tanınması, kadın hareketlerini parti şeklinde örgütlenmeye yöneltmiş ama bu partiler siyasal hayatta başarılı olamamışlardı. Haziran 1923'te daha Halk Fırkası henüz Anadolu ve Rumeli Müdafaa-ı Hukuk Cemiyeti adını taşımaktayken, İstanbul'da Kadınlar Halk Fırkası adıyla bir siyasi örgüt kurulmasına teşebbüs edilmiştir. Daha önce Osmanlı Türk

Hanımlar Müdafaa-ı Milliye Merkezi, İslam Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Biçki Yurdu, Musiki Muhipleri Hanımlar Cemiyeti, Bilgi Yurdu, Müdafaa-ı Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti, Üsküdar Biçki Yurdu, Asri Kadın Cemiyeti, İnas Darülfünun Cemiyeti, Ticaret Mektebi İnas Cemiyeti.

Öte yandan 15 Mayıs 1919'da İzmir'in işgali ertesinde İstanbul bir dizi büyük protesto gösterisine sahne olmuştur. Çeşitli çalışmalarıyla hitabet yeteneklerini geliştirmiş kadınlar, bu mitinglerde kadınla-nn sözcüsü olarak söz alır, bir anlamda ilk kez kürsüden halka hitap ederlerken, büyük izleyici kalabalıkları arasında da kadınlar, genci, yaşlısıyla çok sayıda yer almışlardır. Bu protesto gösterilerinin bel-libaşlıları şunlardı: 19 Mayıs 1919'da Türk Ocağı'nın Fatih'te düzenlediği, 50.000 kişinin katıldığı mitinge konuşmacı olarak Halide Edip Hanım katıldı. 20 Mayıs 1919' da Üsküdar Doğancılar'da yapılan mitinge kadınları temsilen katılan konuşmacı Naciye Hanım'dır. 22 Mayıs 1919'da yapılan Kadıköy Mitingi'nde(->) konuşmacı olan Halide Edip'in yanısıra üniversite öğrencisi Münevver Saime Hanım da söz almıştır. 23 Mayıs 1919'da Sultanahmet Meyda-m'nda düzenlenen 200.000 kişinin katıldığı ünlü mitingde de halka yine Halide Edip hitap eder (bak. Sultanahmet mitingleri). Siyasal bilinci gelişkin İstanbul kadın-lan arasında, Milli Mücadele'ye katılmak ü-zere Anadolu'ya geçen pek çok kadın vardır.

7 Mayıs

1987'de

Kadıköy'de

yapılan

Dayağa Karşı

Dayanışma

Yürüyüşü'nden

bir görünüm

(üstte) ve

1989'daki

Mor İğne

Kampanyası.

Kadın Eserleri

Kütüphanesi

Arşivi

Bundan sonra 4 yıl boyunca mücadele Anadolu'daki savaş çevresinde geliştiğinden, işgal altındaki İstanbul'un kadın hareketi eski canlılığını yitirir. Gerçi zor şartlara rağmen kadın dergileri yayınlarını sürdürmektedirler, örneğin Kadınlar Dünyası, I. Dünya Savaşı sırasında yayımına ara vermiş, ancak 1918'den sonra tekrar yayımlanarak 1921'e dek çıkarılmıştır. Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Ankara'da çalışmasına ek olarak, savaştan sonra yeni Cumhuriyet rejiminde toplumsal ve siyasal hareketliliğin merkezi Ankara'ya kaydığından, bundan sonra kadınların İstanbul'da başlattıkları kimi girişimler başarısız kalacaktır.

Çorak Yıllar (1922-1970): Savaştaki si-

Ü