Ünden bugüN

KADIN ÖRGÜTLERİ

354

355

KADIN ÖRGÜTLERİ

partilerin kurduğu veya açık siyasal amaçlı dernekler de vardır. Ittihad ve Terakki Cemiyeti'nin kadınlara yönelik İttihad ve Terakki Kadınlar Şubesi ve Osmanlı Kadınları Terakkiperver Cemiyeti gibi dernekler dışında Türk Ocakları da, düzenlediği konferanslarla kadınlara seslenmeye çalışmıştır.

Cumhuriyet'in hemen öncesinde 15 Haziran 1923'te Darülfünun'da Kadınlar Şûrası Ictimaiyesi'nde Kadınlar Halk Fırkası kurulmuştur. Kurucu Nezihe Muhiddin'dir. Partinin kuruluş gerekçesi kadının varlığı ve kişiliğini kitlevi bir şekle dönüştürmek olarak açıklanmıştır. Ancak kuruluş için istenen izin, vilayetten alınamamıştır. Daha sonra program daha ılımlı bir hale getirilerek, programındaki siyasal içerikli maddeler çıkarılmış, 5 Şubat 1924'te bu kez izin alınmıştır. Ancak bu izin parti için değil, demek içindir ve Türk Kadınlar Birliği adlı yeni dernek bu gelişmelerin sonucunda kurulacaktır.

Kadınlar Halk Fırkası ve Türk Kadınlar Birliği'nin kurucusu Nezihe Muhiddin. Kadın Eserleri Kütüphanesi Arşivi

dernekleşmeye uzak durmuş ve daha çok kampanyalar yoluyla (Dayağa Karşı Dayanışma Kampanyası'm sonradan, 1989'da, "Mor iğne" adı verilen cinsel tacize karşı kampanya, 438. maddeye karşı kampanya, 1990'larda da bekâret kampanyası, tecavüze karşı kampanya gibi kampanyalar izleyecekti) çalışmışsa da, harekette yer alan kadınlardan bazıları, Ayrımcılığa Karşı Kadın Derneği (1987-1990) gibi demekler kurdular. Özellikle istanbul'da yoğunlaşan bu çoksesli, çok renkli hareket, basında ve toplumda yarattığı yankı sonucu, 1980'lerin ikinci yarısında, kadın sorunlarına yaklaşımı farklı olan başka kadın gruplarını da harekete geçirdi. Çoğu 1950'ler-de, 1960'larda kurulmuş kadın derneklerinde bir canlanma görüldüğü gibi, 1986' da Şengül Akçar tarafından kurulan Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı, 1986'da Semra Özal tarafından kurulan Türk Kadınını Tanıtma ve Güçlendirme Vakfı, 1988' de başkanlığını Türkân Saylan'ın üstlendiği, laikliğin tehdit altında olduğu noktasından hareket eden Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği gibi yeni ve birbirinden çok farklı örgütler kuruldu.

Günümüzde Kadın Hareketleri: 1990'lı yıllar, genelde 1980'li yılların feminist kadın hareketine yaslanan yeni kurumların ortaya.çkımasıyla başladı; Dayağa Karşı Dayanışma Kampanyası'nm uzantısında 1990'da kurulan Mor Çatı Kadın Sığınma Vakfı ve 1990'da kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi(-«) ile kadın araştırmaları konusunda uzmanlaşan ilk üniversite birimi olan istanbul Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi ve kadın istihdamı konusunda uzmanlaşan Marmara Üniversitesi Kadın işgücü istihdam Araştırma ve Uygulama Merkezi bu kurumların başlıcalarıdır.

Öte yandan, 1980'li yılların ortalarında üniversitelerdeki "türban'lı kadın öğrencilerle görünürlük kazanan, çalışmalarım 1980'lerin ikinci yarısında Mektup, Kadın ve Aile, Bizim Aile gibi dergiler çevresinde sürdüren islamcı kadınların, yürüttükleri taban çalışmasıyla, Refah Partisi'nin 1994 yerel seçimlerinde İstanbul anakent ve birçok ilçe belediyesi seçimlerini kazanmasına katkıda bulundukları görüldü.

Bu gelişme, "Medeni Kanun Reformu için istanbul Platformu" gibi (1993'te yürütülen imza kampanyasında, büyük bölümü istanbul'dan olmak üzere 100.000 imza toplandı) oluşumlarda zaman zaman işbirliği yapmakla birlikte, aralarında daima bir gerilim bulunmuş olan, Atatürk reformlarının korunmasını hedefleyen eşitlikçi Kemalist kadınlar ile eşitlikçiliğin ö-tesini hedefleyen daha radikal feminist kadınların, Türkiye için "olmazsa olmaz" kabul edilen "laiklik" temelinde, daha geniş tabanlı kadın platformlarında bir araya gelmelerine yol açtı.

Bibi. Y. Arat, "1980'ler Türkiye'sinde Kadın Hareketi: Liberal Kemalizmin Radikal Uzantısı", Toplum ve Bilim, S. 51 (199.1); A. Başbuğ Yaraman, Elinin Hamuruyla Özgürlük, ist., 1992; B. Caporal, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadım, Ankara 1982; S. Çalar, "II. Meşrutiyet'te Kadın Hareketi ve Kadın-

lar Dünyası Dergisi", (istanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, doktora tezi), 1991; ay, "Osmanlı Kadın Dernekleri", Toplum ve Bilim, S. 53 (1991), s. 139-159; ay, "Beyaz Konferanslar", TT, S. 123 (1994), 28-31; A. Demirdirek, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, Ankara, 1993; N. Şeni, "19. Yüzyıl Sonunda istanbul Mizah Basınında Moda ve Kadın Kıyafetleri", 1980'ler Türkiye'sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, (der. Ş. Tekeli), 1993; Ş. Tekeli, "80'lerde Türkiye'de Kadınların Kurtuluşu Hareketinin Gelişmesi", Birikim, S. 3 (1989); Z. Toprak, "1935 istanbul Uluslararası Feminizm Kongresi ve Barış", Düşün, S. 24 (1986); ay, "Halk Partisinden Önce Kurulan Parti Kadınlar Halk Fırkası", TT, S. 51 (1988); Z. Toska, "Tanzimat Kadını", TT, S. 124 (1994); S. Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, ist., 1994.

ŞİRİN TEKELİ