Ünden bugüN

KADINIAR DÜNYASI

364

365

KADIRGA

IMB

kesilerek işkence yapılırdı. Sonraki yüzyıllarda bu ağır işkenceler sona erse de, kötü yola düşen kadınlara kırbaç cezası ve hapis cezası verilmeye devam edildi.

Osmanlı döneminde istanbul'da kadın yaşamı, toplumun içine girdiği genel değişme ve Batı'ya açılma sürecine paralel olarak 19. yy'in ikinci yarısı, özellikle de 20. yy'dan itibaren değişmeye başladı. Kadının görece özgürleşmesine, toplum yaşamında yer almaya başlamasına, sistematik eğitim görmesi ve eve ya da hareme kapalı doğurgan ana olmaktan çıkıp "eş" ve toplumun bir üyesi olmasına doğru ilk küçük adımlar 19. yy'ın sonlarının ürünü oldu (bak. aile). Pera'da, Boğaziçi sayfiyeleri, Adalar vb yerlerde, Müslüman kadınlardan çok daha özgür koşullarda yaşayan ve üst tabakaları Batı'daki hemcinsleriyle eşit koşullarda yaşayan yabancı veya Hıristiyan kadınlar, üst sosyoekonomik kesimlerin Müslüman aileleri ve kadınlarına örnek oldular. 20. yy'ın başlarında istanbul'da kadın hareketi(->) örgüt ve yayınlarıyla kendini gösterirken Osmanlı dönemi kadın yaşamının yasak ve sınırları da bir ölçüde aşılmaya başlanmıştı (bak. ka-dm dergileri; kadın örgütleri). Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyet sonrasında, Cumhuriyetin Batıcı anlayışının bir parçası olan kadın hak-

Kumkapı'da balık ağlarını tamir eden kadınlar.

Cumhuriyet Gazetesi Arşivi

ları, kadın eşitliği vb büyük ölçüde kâğıt üzerinde ve yasa hükümlerinde kalsa da bu gelişmelerden en fazla yararlananlar istanbul kadınları oldular. Çarşafı ilk ve en rahatlıkla atan, Kıyafet Kanunu'nun maddelerini en çabuk uygulayan onlardı.

istanbul'un her dönem görece fazla cilan eğitim, kültür, toplumsal etkinlik vb o-lanaklarından özellikle de belli kesim kadınlar, ülkenin diğer yörelerine göre daha çabuk ve daha fazla yararlandılar. Geleneksel ve dinsel değerlerin bir parçası olarak kaçgöç bir süre daha devam etmekle birlikte, orta halli evlerde ve Batıcı Osmanlı aydın kesimlerinde zaten çözülmüş o-lan harem ve harem yaşamı sona erdi. İstanbul kadınları yeni giyim tarzını, yeni toplumsal yaşam biçimini çabuk benimsedikleri gibi, İstanbul Türkiye'nin diğer bölge ve şehirlerine de örnek oldu. Kadınlar İstanbul'da tarım dışındaki alanlarda diğer yörelere göre daha çabuk ve daha kitlesel çalışmaya başladılar (bak. istihdam; işçiler).

İstanbul'da kadın nüfus 1927 sayımından başlayarak günümüze kadar hep azınlıkta kaldı. Bunun başlıca nedeni, İstanbul'a Anadolu'nun çeşitli yerlerinden çalışmaya gelen tek erkeklerin varlığıydı. 1927'de toplam 806.863 olan İstanbul nüfusunun 397.257'si; 1940'ta toplam 991.237

Bir

konfeksiyon atölyesinde çalışan kadın işçiler. Cumhuriyet Gazetesi Arşivi

olan nüfusun 452.255'i; 1955'te toplana 1.533.822 olan İstanbul nüfusunun 675.257' si; 1970'te 3.019.032 İstanbul nüfusunun 1.394.374'ü; 1980'de 4.741.890 olan İstanbul nüfusunun 2.259.643'ü ve 1990'da 7.309.190 İstanbul nüfusunun 3.510.429'u kadındı.

Bibi, N. Abadan, Social Change and Turkish Women, Ankara, 1983; Ali Rıza, Bir Zamanlar; Z. Arıkan, XV-XWI. Yüzyıllarda Avrupalı Gezginlerin Türkiye ile ilgili Gözlemleri, izmir, 1993; Ogier Ghiselain de Busbecq, Türki-yeyiBöyle Gördüm, İst., 1977; B. Caporal, Ke-malizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara, 1982; D'Ohsson, 18. Yüzyıl Tür-kiyesinde Örf ve Âdetler, ist., 1977; A. Demir-direk, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, İst., 1993; A. Duben, "Geçmişte Türk Ailesi: Mitos ve Gerçekler", Kadın Araştırmaları Dergisi, ist., 1993; C. Kafadar, "Tanzimat'tan Önce Selçuk ve Osmanlı Toplumunda Kadınlar", Çağlarboyu Anadolu'da Kadın, ist., 1993; Ş. Kurnaz, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, İst., 1992; Lady Montague, Türkiye Mektupları 1711-1718, İst., 1977; Mrs Max Müller, istanbul'dan Mektuplar, ist., 1978; D. L. Neave, Eski İstanbul'da Hayat, İst., 1978; Ahmet Rasim, Dünkü istanbul'da Hovardalık, ist., 1922; J. Thevenot, 1655-1656'da Türkiye, ist., 1978.

ZÜLAL KILIÇ