Ünden bugüN

Constantînople. Eaux douces d'Europe,

Yüzyıl başında bir kartpostalda Kâğıthane Mesiresi. Nazım Timuroğlu fotoğraf arşivi

de tahrip olan ve daha sonra bakımsız kalan köşkler ve kasırlar 1940'ta yıktırılmış, bu kesim askeri kuruluşlara bırakılmış; çayırın büyük bir bölümü kapatılarak silah deneme yeri olmuştur. Halic'in yukarı kıyıları ve Kâğıthane Deresi kenarında yerleşen sanayi, yamaçların erozyonu, plansız şekilde yürüyen yerleşim ve gecekondular Kâğıthane Mesiresi'ni bütünüyle yok etmiştir. Derenin tıkanmasıyla bütün vadiyi su bastığı görülünce, 1956'da Sa' dâbad'dan kalmış olan son mermer kaskat çanakları sökülerek çıkarılmış, böylece Kâğıthane'den 2 çeşme ile hasbahçenin birkaç ağacı kalmıştır.

Bugün Kâğıthane ilçe merkezinden Ali-beyköyü'ne doğru, Eyüp Sultan Caddesi boyunca Sünnet Köprüsü'ne kadar dere kenarına dikilmiş, kovuklaşmış çınarlar ve dişbudaklar, kurumakla kurumamak arasında yaşam savaşı vermektedirler. Dişbudaklardan, çevresi 6 m, boyu 30-35 m' ye ulaşmış anıtsal nitelikte olanlar yardır. Burada tespiti yapılan iki ilginç ağaç türü Amerikan bataklık servisi (Taxodium dis-tichum) ve Kuzey İran orijinli karaağaçların yakın akrabası zelkovadır (.Zelkova carpinifolid). Her iki tür de, İstanbul parklarında ender raslanan ağaç türleridir. Bataklık servilerinden 4 ağaç (göğüs yüksekliğindeki çevreleri sırasıyla 290, 285, 268 ve 265 cm'dir) ve zelkovalardan da 2 ağaç (göğüs yüksekliğindeki çevreleri 285 ve 277 cm'dir) oldukça sağlıklıdır ve 200-25Û yaşında oldukları tahmin edilmektedir. Bunlar, Kâğıthane'nin en bayındır ve beğenilen bir mesire yeri olduğu günlerde Avrupa fidanlıklarından getirilerek dikilen yüzlerce egzotik ağaç fidanlarından bugüne ulaşabilenler olmalıdır.

Kahvecibaşı

Konağı'mn

cephe çizimi.

Eldem. Türk Evi

Bibi. Aslanoğlu-Evyapan, Eski Türk Bahçeleri; S. Eyice, "Kâğıthane-Sadâbâd-Çağlayan", TAÇ, S. l (Şubat 1986); T. Şipal, "Kâğıthane Deresi'nde Dikim Yolu ile Getirilmiş Ağaç Türlerinin Dandrolojik Özellikleri", (yayımlanmamış rapor), İst., 1993.

FAİK YALTIRIK

lan sofaya girilir. Zemin kat sofasından birtakım servis birimlerine, selamlığa, misafirhaneye ve arka bahçeye geçilebilmekte, servis birimlerinden birinin altında su haznesi yer almaktadır.

Birbirinin eşi olan 1. ve 2. katlarda orta sofalı plan tipinin 19. yy'a özgü bir varyantı gözlenir. "Karnıyarık" adındaki şemadan türetilen bu plan tipinde, katların ekseninde gelişen sofalar yapının, bir cephesinden diğer cephesine kadar uzatılmaya-rak bir uçlanna çift kollu merdivenler yerleştirilmiş, arka bahçe yönünde cepheden taşan merdivenler yanlardan hela-abdest-lik ve kiler birimleri ile kuşatılmıştır. Ön bahçe yönünde ileri çıkan ve manzaraya açılan sofalar, yuvarlak kemerli pencere dizileri ile aydınlatılmış, bu yalancı kemerlerden 2. kata ait olanlar üzengi hizalarında silmelerle birbirine bağlanmış ve çıkıntılı kilit taşları ile donatılmıştır.

Sofaların yanlarında yüklükleri olan ve dikdörtgen açıklıklı pencerelerden ışık alan, farklı boyutlarda ikişer oda yer alır. Bu odalardan l. katta bulunan bir tanesi hamamla bağlantılı olup soyunmalık (soğukluk) niteliğindedir. Küçük boyutlu hamam kare planlı bir ılıklık ile dikdörtgen planlı bir sıcaklıktan meydana gelmektedir.

Harem bölümünün barındırdığı mekânların tavanlarında enli çıtalarla (paşalarla) oluşturulmuş geometrik taksimat bulunur. Sofaların ve bazı odaların tavanları "çubuklu" denilen türdedir. Bazı odalarda ise kare, dikdörtgen, sekizgen, baklava gibi çeşitli biçimlerin kullanıldığı daha gelişmiş bir tavan taksimatı, 2. kattaki odalardan birinde de "Sultan Mahmud güneşi" tabir edilen beyzi güneş şeklinde bir tavan göbeği gözlenir. Yapının ağırbaşlı cephelerini hareketlendiren çıkıntıların köşeleri Dor başlıklı pilastrlar ile belirlenmiş, bütün pencereler kafeslerle donatılmıştır. Selamlık bölümünde, haremden farklı olarak asimetrik bir plan düzeni tercih edilmiştir.