Ünden bugüN

HEKİM İSMAİLPAŞAZADELER

40

41 HEKİMBAŞI SAIİH EFENDİ YALISI

Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı'mn günümüze ulaşan harem bölümünün denizden görünümü. Doğan Kuban, 1984

şa malzemesi temin etmek için yapılan bir hafriyatta rastlantı eseri ortaya çıkan bu mezar odası T. Makridi tarafından yönetilen bir kazıyla incelenmeye başlanmış, seferberlik sırasında kesintiye uğrayan incelemeler 1921'de İstanbul'a gelen M. C. Picard'ın da yardımıyla sürmüştür. Bu yıllarda J. B. Thibaut da bu yapıyı inceleme fırsatını bulmuştur.

Mezarın kimler için yapıldığı ve inşa tarihi tam olarak belli değildir. Thibaut bunun Bizans imparatoru II. Basileios'un (976-1025) mezarı olduğu fikrini ortaya atmış-sa da, bu görüş benimsenmemiştir. Zira bu imparatorun mezarının, yine Bakırköy'de, fakat şimdi mevcut olmayan îoannes Te-ologos Kilisesi'nde olduğu bilinmektedir.

Bu mezar merkezi planlı yapıların değişik bir uygulamasıdır. Burada daire şeklinde bir dış duvar içine haçvari bir plan oturtulmuştur. Yapı dıştan 13,35 m çapında ve kalın duvarlarla sınırlandırılmış, iç mekânı, kesme taş blokları ile inşa edilmiş, dört kalın paye ile dört kolu eşit bir haç şekli oluşturulmuştur. Bu masif destekler, ortada meydana gelen kare şeklindeki bölümü örten, çapı yaklaşık 5,45 m olan pandantifli tuğla bir kubbeyi taşıyordu. Haçın kollarını ise herhalde beşik tonozlar örtüyordu.

Bu kalın payelerin içlerinin boşaltılarak ufak özel mekânların yaratıldığı, bunların içlerine [ahitlerin konmasıyla bu boşlukların birer "arcosolium" gibi değerlendirildikleri görülür. Bu bölmelerden altı tane lahit çıkartılmış ise de, bunlardan beşi kaybolmuştur. Mevcut durumdaki lahit İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde 2805 envanter numarası ile teşhirdedir. Beyaz Procon-nesos (Marmara Adası) mermerinden yapılmış olan bu lahitten 2,30x0,90x0,72 m boyutlarındaki tekne kısmı sağlam kalmıştır. Bu lahit herhalde ikinci kez de kullanılmıştı. Üzerinde bir yaprak çelengi, bu çe-lengin altında da kurdelalar bulunmaktadır. Çelengin boş olan iç kısmının herhalde bir haç ile doldurulması düşünülmüştü. Dekorasyonun sanki sadece kaba işçiliği tamamlanmış gibidir.

Mezar odasının tek bir girişi vardır. Doğuda yer alan bu kapı açıklığı 1,60 m ge-nişliğindedir. Dışarıya olan bağlantıyı bir sahanlığa açılan altı basamaklı bir merdiven sağlıyordu. Mezarın iç ve dış duvarları arasında, binayı çepeçevre saran dar bir boşluk bulunmaktadır. Bu, büyük bir olasılıkla rutubeti önlemek için yapılmış-

tı. T. Makridi bu boşluğun izolasyon özelliğinin yanında, mezar odasını havalandırma işlevini de taşıdığını söyler.

Mezar, dış duvarlarında iri kalker blokları ile örtü sistemi, pandantif vb elemanlarda tuğla ve harçtan oldukça kaliteli bir taş işçiliğine sahiptir. Mezar odası araştırmacılar tarafından; mimari tipi, bulunan mimari elemanlardaki süsleme tarzı ve duvar işçiliği değerlendirilerek 5. yy'a ta-rihlenmektedir. Örtü sisteminin 7. yy'ın başlarında bir yenileme gördüğü düşünülmektedir.

Bibi. T. Makridi-J. Ebersolt, "Monuments Fu-neraires de Constantinople", Buttetin de Cor-respondance Hellenique, S. 46 (1922), s. 263-366; J. B. Thibaut, "L'Hebdomon de Constantinople, Nouvel Examen Topographique", Ec-hosd'Orient, S. 21 (1922), s. 40-44; A. M. Man-sel, "Ewerbungsbericht deş Antiken Museums zu İstanbul, seit 1914", ArcbaeologicberAnze-iger, S. 46 (1931), s. 175; Ebersolt, Monuments, 24-25; T. Makridi, "To byzantinon Hebdomon kai ai par auto monai Hagiu Panteleimonos kai Mamantos", Thrakika, XII (1938-1939), s. 35; E. Mamboury, istanbul Touristique, ist., 1951, s. 568; Eyice, İstanbul, 175.

ENİS KARAKAYA