Ünden bugüN

KARTPOSTALLAR

414

475

KARYAĞDI TEKKESİ

yet'in ilanı ve istanbul ile ilgili 300 kartpos-tallık seriler.

Salute de Constantinople: istanbul ile ilgili en büyük ve en önemli kartpostal grubundan biridir. Bastırtan firma ile ilgili bir bilgi yoktur. Çok değişik yöreler, ilginç meslekler ve bilhassa istanbul'da askerler ve askerlerin gündelik yaşamlarını gösteren kartpostalların sayısı 800'ü bulmaktadır.

Horticole de Therapia: Çoğunlukla bilinen kartpostalları değişik bir teknikle mavi beyaz tonlarda ve parlak bir kâğıda basmıştır. Aynı tekniği Postcartoglobe firması da kullanmış, toplanı 100'e yakın kartpostal basmışlardır.

A. Zellich: Kabartma fantezi kartpostalları ile dikkat çeker, dönem dönem fazla sayıda ve çeşitte kartpostal basmıştır.

/. ludtuigsobn: Oldukça fazla sayıda ve çeşitli kartpostal basan önemli bir firmadır.

Max Fruchtermann'dan Anadoluhisarı (üstte), Bön Marche'den Üsküdar'da bir sokak (ortada) ve E. F. Rochat'tan deniz surlarını gösteren kartpostallar. A. Eken, Kartpostallarda istanbul, ist., 1992

ra ve tipler ihtiva eden tahminen 8.000-9.000 çeşit istanbul kartpostalı bastılar. Bu kartpostallar içinde istanbul, Pendik'ten başlamak üzere Beykoz'a, Rumelikavağı'n-dan Bakırköy'e kadar görüntülendi. Ayrıca istanbul içindeki yaşam da tip kartpostalları ile belgelendi.

Kartpostal basımı, fotoğrafın topluma yayılmasına, fotoğrafçıların da çalışacak mali gücü bulmasına yardım etmiştir. Çünkü fotoğraf yüzyılımızın başında oldukça pahalı olduğundan, ancak saray ve diplomatik çevre tarafından satın alınabilmekteydi, buna karşın kartpostal geniş halk kitlelerine ulaşmış, koleksiyonunun moda olması ve turistik talep, çok sayıda ve çeşitte kartpostal basılmasını sağlamıştır.

istanbul kartpostallarının kabaca tasnifinde öncelikle basım tekniklerini göz ö-nünde bulundurmak gerekir. Bu açıdan bakıldığında Max Fruchtermann, Rosenberg, Ottmar Zeiher gibi editörlerin taşbaskıla-rı, Zellich firmasının fantezi baskılı olağanüstü güzel kartpostalları, Bön Marche firmasının Fransa'da bastırdığı ve günümüzde dahi erişilmesi zor bir kalite olan neob-romure ve renkli ipek kâğıt serileri ve bir Alman firması tarafından basıldığı tahmin edilen goffre (kabartma) baskılı kartpostalları fotoğraf baskılı modern kartpostallar öncesine örnek olarak verebiliriz.

Kartpostalların ikinci sınıflama grubu ise konularıdır, istanbul, kartpostallarda a-şağı yukarı her yönü ile gösterilmiştir. Yüzlerce editör, şehrin dört bir yanına ait fotoğrafları kartpostal olarak basmışlardır. Başta Galata Kulesi, Sarayburnu, Galata Köprüsü ve Kız Kulesi olmak üzere, Beyoğlu, Beyazıt, Boğaz, Rumelihisarı, Kâğıthane, Göksu bolca basılmıştır. Şehrin daha küçük merkezlerine ait kartpostallara ise çok daha az sayıda basıldığı için oldukça zor tesadüf edilebilmektedir. Osmanlı dönemine ait yaşamla ilgili tip kartpostalları da konularına göre sınıflamada önemli bir yer tutar. Başlıcalan, hamallar, sakalar, tulumbacılar, sokak" berberleri, seyyar satıcılar, kadınlar ve askerlerdir.

Toplumu ilgilendiren önemli olaylar da kartpostallara konu olmuşlardır. Bunların içinde en başta gelenleri II. Meşrutiyet' in ilam, 31 Mart Vakası, Hareket Ordusu' nün Gelişi gibi olaylardır. Bu konularda Bön Marche, J. Ludwigsohn ve Max Fruchtermann gibi editörler seri halinde kartpostallar basmışlardır.

Günümüzde istanbul kartpostallarını sınıflayabilmek ve üzerlerinde çalışabilmek için bellibaşlı editörlerin çıkarmış oldukları kartpostallara da ana hatları ile değinmek gerekir. Bu açıdan bakıldığında istanbul'un önemli kartpostal editörleri o-larak şu isimler sayılabilir:

MaxFrucbtermann:T^a.şbaskûa.r, 1.800 civarında genel istanbul kartpostalları, 31 Mart Vakası, Osmanlı saray kıyafetleri, padişahlar, suluboya ile istanbul, Sultan Re-şad'm Eyüp'e gidişi gibi seriler.

Bön Marche: 76 kartpostallık istanbul renkli ipek kartpostalları, 27 kartpostallık ipek St. Joseph, yaklaşık 80 kartpostallık neobromure ve semibromure, II. Meşruti-

îfti^SİBl^«fc:Sî£taiİ«MK

M. J. C.'nin Halic'i (üstte), Römmler-Jonas'm Hamidiye Sebili'ni gösteren kartpostalları. Ahmet Eken, Kartpostallarda istanbul, ist., 1992

E. F. Rochat: istanbul'un artistik fotoğraflarını renkli olarak basmış, değişik ve sanatsal değeri olan fotoğraflara önem vermiştir.

M. J. C.: Özellikle gemi kartpostalları dikkat çeker. Ancak çok sayıda turistik, kötü baskılı kartpostal yayımlamıştır.

Römmler-Jonas, Dresden: Fotoğrafçıdır. 1900 öncesi kendi çekmiş olduğu fotoğraflarla mükemmel bir istanbul koleksiyonu hazırlamış ve bunları çok kaliteli bir baskı ile kartpostal serisi olarak satışa sunmuştur.

Bunların dışında yüzlerce editör ya da firma tarafından basılan kartpostallar halen araştırmacıların ve konu ile ilgili kolek-siyonerlerin ilgi odağı olmaya devam etmektedir, istanbul ve Osmanlı imparatorluğu ile ilgili olarak basılan kartpostallar ne yazıktır ki ülke içinde, daha sonraları ülkeyi terk eden Levanten ve yabancı uy-

ruklu kişiler, ülke dışında ise koleksiyoncular tarafından toplanmışlardır, istanbul' da ise bazı köklü aileler ve diplomatların evlerinden çıkan kartpostal koleksiyonları, konu ile ilgili merak oluşmadığı için yok pahasına yurtdışına satılmıştır. Ancak 1985' te bir grup filatelist ve pul tüccarı konuyu çevrelerinde yayarak gittikçe gelişen bir koleksiyoncu ağı oluşturdular. Talebin artması ile birlikte yükselen fiyatlar, yurtdışından kartpostallarımızın kısa süre içinde ülkeye geri dönmesini sağladı. Günümüzde bu trafik olumlu yönde, olanca hızı ile devam etmekte, bilinmeyenler hızla gün ışığına çıkmaktadır. Ancak kartpostal basan firmaların, fotoğrafları çeken fotoğrafçıların, basım işlemini gerçekleştiren matbaaların kayıtları ve konu ile ilgili dokümanları günümüze gelemediği için, daha uzunca bir süre araştırmalar devam edecektir. Sonrasında ise yayınlar arttıkça ve koleksiyonlar geliştikçe istanbul hakkında pek çok yeni bilgi, kartpostallar aracılığı ile ortaya çıkacaktır.

MERT SANDALCI