Ünden bugüN
Yüklə 8,87 Mb.
|
| HELVAÎ TEKKESİ
Eminönü îlçesi'nde Süleymaniye'de, Bozdoğan Kemeri Caddesi'nde 51 numaradadır. Bayramı Melamîlerinin İstanbul'daki ilk örgütlenme merkezi olan Helvaî Tekkesi' nin kuruluş tarihini belirlemek mümkün değildir. Bir rivayete göre, I. Süleyman'ın (Kanuni) (hd 1520-1566) İran seferlerini kapsayan 1548-1555 arasında, padişahın Helvaî Yakub Efendi için Bozdoğan Ke-meri'nde inşa ettirdiği odalarda faaliyet göstermeye başlamıştır. 17. yy'ın sonlarına kadar Melamîliğin idaresinde kalan tekke, daha sonra sırasıyla Celvetî, Cerrahî, Rıfaî, Nakşî ve Bayramî tarikatlarına geçmiştir. Helvaî Tekkesi'nin kuruluşu, Melamîliğin^) 16. yy'ın başlarında İstanbul'a girişiyle siyasi bir boyut kazanan, iktidar karşıtı heterodoks akımların yarattıkları toplumsal anarşi dönemine rastlar. Siyasi açıdan böylesine hassas bir ortamda, Oğlan Şeyh lakabıyla tanınan İsmail Maşukî (ö. 1529), Melamîliği İstanbul'a getirerek kısa sürede etrafına esnaf ve Sipahi Ocağı mensuplarından meydana gelen bir zümre toplamayı başarmıştır. Anadolu'da mehdilik iddiasıyla ortaya çıkan Melamî kutbu Pir Ali Aksarayî'nin (ö. 1529) oğlu ve halifesi olan İsmail Maşukî, bu faaliyetlerinin sonucunda "zındıklık ve mülhidlik" ile suçlanarak Şeyhülislam İbn Kemal'in fetvası üzerine Atmeydanı'nda 12 müridiyle birlikte idam edilmiş ve Melamîlik bu tarihten itibaren "kitmana riayet" ilkesine bağlanarak gizliliği esas almıştır. Helvaî Tekkesi' nin kuruluşu ise tarikat üzerindeki baskıların giderek yoğunlaştığı bu dönemde Helvaî Tekkesi'nin zemin kat planı.
M. Baha Tanman Şeyh Yakub Helvaî Efendi tarafından geryjl çekleştirilir. Tekkenin kurucusu ve ilk postnişini Yakub Helvaî Efendi (ö. 1588), Silifke'nin Zey-niye Köyü'nde doğmuş ve Pir Ali Aksara-yî'ye intisap ederek hilafet almıştır. Ayrıca halifeliğini, mürşidinin kızıyla evlenerek tarikat geleneğine uygun bir aile kökenine dayandırmış ve böylece Melamîlik İstanbul'da, ismail Maşukî'den sonra aynı a-ileye mensup şeyhler tarafından temsil e-dilebilme olanağım bulmuştur. İstanbul'a İsmail Maşukî ile beraber gelen Yakub Efendi, Maşukî'nin burada katledilmesi üzerine Akka'ya sürülmüş ve bir süre sonra I. Süleyman (Kanuni) tarafından bağışlanarak İstanbul'a dönmesi sağlanmıştır. Şeyh Yakub Efendi'nin İstanbul'a bu ikinci gelişiyle başlayan yeni dönemde Helvaî Tekkesi'nin temelleri atılmış ve kendisi de halk arasında Helvaî Baba lakabıyla kutsal bir kişilik kazanmıştır. Bu lakabın ona, saray helvacıbaşılarından olan babası Ahmed Ağa'dan geçtiği tahmin e-dilebilir. Meşihat makamında bulunduğu süre içinde kendisini zahiren Bayramî o-larak gösteren Yakub Efendi, tarikat üzerindeki baskılar nedeniyle faaliyetlerini İstanbul dışında sürdürmek zorunda kalan Melamî kutuplarından Hüsameddin An-karavî (ö. 1556), Hamza Bâlî (ö. 1561) ve Hasan Kabadûz'un (ö. 1601) imparatorluk merkezindeki temsilcisi olmuştur. Mezarı, Helvaî Tekkesi türbesindedir. Pir Ali Aksarayî'nin torunu ve Şeyh Ya
Şeyh Ahmed Efendi'nin 1644'te vefat etmesiyle boşalan Helvaî Tekkesi meşiha- tını, 18. yy'ın ortalarına kadar kimlerin doldurduğu ve tekkenin hangi tarikatlara bağlandığı bilinmemektedir. Ancak bazı vakıf kayıtlarına göre tekke, bu dönem boyunca türbedarlık şeklinde idare edilmiş, ardından Celvetîliğe(->) bağlanmıştır. 1679'da Osman Keşfî Efendi'nin (ö. 1715) Vezneciler'de kendi adına bir tekke kurmasıyla birlikte bu bölgede Celvetîlik yaygınlaşmış ve bir süre sonra Helvaî Tekkesi meşihatı Keşfî Efendi'nin halifelerine geçmiştir. Mürşitleri gibi aynı zamanda Ka-dirî icazetine de sahip bulunan bu Celvetî şeyhlerinden ilki Manisalı Hafız Mustafa Efendi'dir. Arşiv kayıtlarına göre 11547 1741'de Helvaî Tekkesi meşihatında bulunan bu şeyhin postnişinlik süresi bilinmemektedir. Vefatından sonra yerine oğlu Abdülhalim Efendi geçmiş ve bunu da Şeyh Emin Efendi'nin meşihatı izlemiştir. Helvaî Tekkesi'nin son Celvetî şeyhi ise Osman Keşfî Efendi'nin halifelerinden Bursalı İbrahim Efendi'dir. 18. yy'ın sonlarına doğru Celvetîliğin suriçindeki etkinliğini kaybederek faaliyetlerini Üsküdar'a kaydırması sonucunda Helvaî Tekkesi meşihatı da bu tarikatın kontrolünden çıkarak Halvetîliğin güçlü kollarından Cerrahîliğe(->) geçmiştir. Helvaî Tekkesi'nde Cerrahî meşihatını temsil eden ilk şeyh, Mustafa Bedestanî Efendi'dir (ö. 1793). Eğrikapılı Seyyid Mehmed Sadeddin Efendi'nin (ö. 1765) halifelerinden olup aynı zamanda Cerrahîlerin önemli merkezlerinden Hacegî Tekkesi postnişinliğine 1767'de atanarak her iki tekkenin ortak meşihatını 1793'e kadar sürdürmüştür. Yerine geçen Mehmed Sa-id Efendi zamanında bu tekkeler arasındaki ortak meşihat ilişkisi bir süre kesintiye uğramış ve Hacegî Tekkesi'nin 1794'te Nakşibendîliğin denetimine girmesiyle Cerrahî meşihatı yalnızca Helvaî Tekkesi'nde temsil edilmiştir. 1793-1805 arasında Helvaî Tekkesi'nde postnişinlik yapan Meh- Yüklə 8,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|