Ünden bugüN

ISLAHAT-I TURUK KOMİSYONU

İstanbul'da yolların düzenlenmesi ve genişletilmesi amacıyla 19 Eylül 1865'teki Hocapaşa yangınından sonra oluşturulan imar komisyonu.

19. yy'm ortalarına kadar istanbul yollarının düzenlenmesine ilişkin sistemli bir çabaya rastianmaınaktadır. Tanzimat dönemi yöneticileri Avrupa kentlerinin düzenli-

Islahat Fermanı için Batı'da yapılmış bir afiş, 1856. Galeri Alfa

ligi ile kıyaslandığında istanbul'un imar, düzen ve temizlik bakımından eksikliklerinin farkına varmışlardı. Bu sıralarda Paris'te Haussmann'ın gerçekleştirdiği imar hareketlerinin de Osmanlı yöneticileri ü-zerinde etkisi olmuştur. Ama Osmanlı başkentinin idari merkezi hüviyetini taşıyan Babıâli civarındaki genişlikleri 2,25-8 m arasında değişen yolların genişletilmesi için harcanan çabalar ancak 1865'te Hocapaşa yangınından sonra etkisini göstermiş ve bu yangınla açılan yerlerde yolların düzenlenmesi için Islahat-ı Turuk Komisyonu adıyla bir heyet oluşturulmuştur. Komisyon üyeliklerine Meclis-i Vâlâ üyelerinden Refik Efendi ve Subhi Bey, Arif Bey, Hariciye teşrifatçısı Kâmil Bey, Mustafa . Efendi, Ticaret Müsteşarı Server Efendi, Mahkeme-i Teftiş üyelerinden Ferid Efendi, Erkân-ı Harbiye Reisi Mahmud Paşa ve şûra üyelerinden Ahmed Muhtar Efendi getirildiler.

Komisyonun yangından sonra Divan-yolu'nun açılması, yangın yerlerinin haritalarının çıkarılması, yangın alanındaki ahşap binaların yerlerine kagir binalar yaptırılması, yolların genişletilmesi, harcamaların planlanması gibi görevleri bulunuyordu. Komisyonun etkili olabilmesi için üyelerinin yönetimde söz sahibi kişiler arasından seçilmesine ve Erkân-ı Harbiye' den 10 kadar subayın yapılan işleri denetlemesine dikkat edilmişti. Komisyonun çalışmalarına hukuki çerçeve getirmek amacıyla 1848 tarihli Ebniye (binalar) Nizamnamesi kaldırılmış ve yerine yeni hazırlanan Turuk ve Ebniye Nizamnamesi yürürlüğe girmiştir. Yeni nizamname, eski nizamname gibi sadece İstanbul'u değil tüm ülkeyi kapsamına alıyor ve harita yapımına, kamulaştırmaya, parsellemeye, yol genişliklerini ve bina yüksekliklerini belirlemeye ilişkin hükümler taşıyordu.

Osman Nuri Ergin'in incelemelerine göre Hocapaşa yangın yerinde cami ve abidelere ilişilmemiş, geri kalan yerlerdeki arsaların yüzde 25'i yolların genişletilmesi için bedel ödenmeden kamulaştırılmış, ahşap yapı inşasına izin verilmemiş, açılan sokakların yaya kaldırımlarına taş döşenmiş, küçük sokaklara arnavutkaldırımı yaptırılmıştır. Cadde ve sokakların altında denize kadar uzanan tonoz lağımlar inşa edilmiştir.

Komisyon bu işleri 4 yılda 45.000 altın lira harcayarak gerçekleştirmiş ve harcamalarının bir bölümünü imara açtığı arsaları satarak karşılamıştır. Komisyon yangın alanındaki işleri bitirdikten sonra kentin başka bölgelerinde de yollar ve meydanlar açmıştır. Bunların başlıcalan Ayasofya Meydanı, Beyazıt Meydanı, Unkapanı Caddesi, şimdiki Ankara Caddesi, Mercan ve Fincancılar yokuşları, Sultanhamam ve Bahçekapı, Azapkapı, Karaköy Caddesi, Beyazıt-Aksaray caddesidir.

Komisyon çalışmalarını 1869'a kadar sürdürebilmiş ve bu tarihten itibaren de görevlerini şehremanetine devretmiştir.

Bibi. (Ergin) Mecelle, I, 987-1017; Ergin, îmar-Iskân; S. Denel, Batılılaşma Sürecinde istanbul'da Tasarım ve Dış Mekânlarda Değişim ve