Ünden bugüN

İMRAHORCAMÜ

19. yy'dan bir

gravürde

İmrahor Camii.

Paspatis,

Byzantinai

Meletai, İst., 1877

TETTVArşivf

Yedikule'deki Studios Manastırı'mn bir parçası olan Ayios İoannes Prodromos (Vaftizci Yahya) Kilisesi, II. Bayezid dönemi (1481-1512) önde gelenlerinden İm-rahor (aslı emir-ahur) İlyas Bey tarafından 1486'ya doğru zaviye ve cami haline getirilmiştir. İmrahor İlyas Bey Camii de de-

Studios Manastırı'mn iç tüzüğünü belirten ve tipikon denilen bir çeşit vakfiyesi, daha sonra bütün benzeri belgelere örnek olmuştur.

Bizans imparatorlarının, şehrin imparatorlara mahsus tören giriş yeri olan Altın Kapı'dan(-«) geçtikten sonra kapının iç tarafında olan İoannes Prodromos Ki-lisesi'nde ibadet etmeleri gelenekleşmiş-ti. Bizans tahtını I. Mihael'den zorla alan V. Leon (hd 813-820) ile Constantinopo-lis'i Haçlıların elinden kurtaran VIII. Mi-hael (hd 1261-1282) şehre Altın Kapı'dan ilk girdiklerinde bu kilisede dua etmişlerdi. 1204'teki Latin istilasına kadar saray halkı her yıl 29 Ağustos'ta İoannes Prodromos Yortusu günü burada toplanırdı. Bizans ileri gelenleri dara düştüklerinde Studios Manastırı'na keşiş olarak sığınırlardı. Studios Manastırı'na sığınan 3 de imparator vardır. Bunlar V. Mihael (hd 1041-1042), I. İsaakios Komnenos (hd 1057-1059) ve Malazgirt'te Alparslan'a yenilen VII. Mihael Dukas'tır (hd 1071-1078). Bazı Bizans ve kilise önde gelenleri Studios Manastırı'nda gömülmüşlerdir. Bizanslı tarihçi Mihael Dukas(-*), adını vermediği bir Osmanlı şehzadesinin şehre sığındığını ve 1417'deki büyük veba salgını sırasında hastalanarak öldüğünü, son nefesini vermeden önce Hıristiyanlığı kabul ettiğim ileri sürerek "büyük şan ve ihtiram ile mermerden yapılmış bir lahit içine" konularak Studios Manastırı'nda "kilisenin yanında kapının iç tarafına gömüldüğünü" bildirir.

Latin istilası sırasında harap olan manastır ve kilise 1293'te İmparator II. And-ronikos Paleologos'un (hd 1282-1328) kardeşi Konstantinos Paleologos tarafından büyük ölçüde tamir ettirilmiştir. Kilise bu esnada eski ihtişamına kavuşturulmuş ve arazisinin etrafı kalın duvarlarla çevrilmiştir. İtalyan Cristoforo Buondel-monti(-0 tarafından çizilen ve Konstanti-nopolis'i 15. yy'm başlarındaki durumuyla gösteren resimde İoannes Prodromos Kilisesi mimarisinin ana çizgileriyle ve etrafını çeviren duvarlarıyla görülmektedir.

İoannes Prodromos Kilisesi'ni camiye dönüştüren İlyas Bey, 891/1486 tarihli Temlikname ve vakfiyelerine göre Arnavutluk'ta Görice'de (Körce veya Korca)

bulunan Botoşine Köyü'nü caminin masrafları için temlik etmişti. Görice'de de bir cami, imaret ve muallimhanesi bulunan îlyas Bey öldüğünde buradaki camiinin yanına gömülmüştür.

İmrahor Camii Osmanlı döneminde şehrin büyük camilerinden biri olarak yaşamıştır. Hadîkatü 7 Cevâmtden öğrenildiğine göre Tatar mirzalarından Devlet Han tarafından zaviye haline getirilmiştir. Burada sözü edilen Devlet Han'dan kimin kastedildiği belli değildir. I. Devlet Han 1551-1557'de, Prut Savaşı sırasında adı geçen II. Devlet Giray Han 1699-1702 ve 1708-1713 ve IV. Devlet Giray Han ise 1769-1770 ve 1775-1777 arasında Kırım'ı idare etmişlerdir. Halbuki tekkenin ilk şeyhi olan İbrahim Menteşevî'nin 9137 1507'de öldüğü, buradaki tarikat faaliyetinin 15. yy'ın sonlarında, yapının camiye dönüşmesi ile eşzamanlı olarak başladığı tespit edilmektedir. Nitekim İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü'ndeki Tekâ-yâ ve Zevâyâ Defterinde de tekkenin banisi olarak İmrahor İlyas Bey'in adı verilir. Halvetîliğin Sünbülî koluna bağlı o-lan İmrahor Tekkesi'nde pazar günleri a-yin icra edildiği, günümüzde harap durumda olan ahşap meşrutada geçen yüzyılın sonlarında 15 erkek ile 5 kadının ikamet ettiği, tekkenin Maliye Nezareti'nden günde 6 çift ekmek ile l okka 200 dirhem et, Kurban Bayramlarında da 2 tane koyun istihkakı olduğu bilinmektedir.

İmrahor Camii 1782 yangınında büyük ölçüde harap olmuştur. Bu tarihi binayı yarı yıkık halde gösteren bir gravür de vardır. Caminin 1219/1804-05'te III. Selim'in (hd 1789-1807) haremi hazinedar ustalarından Nazıperver tarafından tamir ettirildiğini burada eskiden var olduğu bildirilen bir tarih beytinden öğreniyoruz. Camii 1236/1820'de Hassa Başmimarı Meh-med Rasim tarafından tekrar tamir ettirilmiştir.

Cami 1894 depreminde zarar görmüş, 1908'de de ahşap çatısı üzerine yığılan karın ağırlığı ile kısmen çökmüştür. O tarihten beri de bir daha tamir edilmemiştir. Yapı kullanılmaz halde iken son cemaat yerinin sol bölümü kapatılmış, hattâ minber de konularak ufak bir cami haline getirilmiştir. Bu bölüm 50 yıl kadar namaza a-çık kalmıştır. Son 15 yıl içinde küçük tamirler yapılarak yapının daha fazla yıkılması önlenmiştir.

İstanbul'daki Rus Arkeoloji Enstitüsü 1907'de yapının içinde bazı araştırmalar yaptırmış ve Bizans dönemine ait lahit ve mozaik parçaları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar şimdi İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndedir.

İmrahor Camii Osmanlı döneminde de Seyyid Abdullah Efendi, Süleyman, Seyyid Hüseyin, Seyyid Hasan ve Seyyid Abdullah gibi ünlü bazı hattatların yetiştiği bir merkez olmuştur.

İmrahor Camii, Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde yapılan bazilikaların Helenistik tipinin bir örneğidir. Kuzey duvarı kısmen duran Bizans dönemine ait avluyu takip eden narteks kısmı, avluya dört mermer sütunlu bir revak ile açılmaktadır. Ev-

1486'da camiye çevrilen Ayios İoannes Prodromos Kilisesi'nin dış (üstte) ve iç görünümü.

Fotoğraflar Erkin Emiroğlu, 1980

cak çatının ilk şeklini tahmin etmek zordur. Narteksin üstündeki pencereli duvar 18. yy Osmanlı yapısıdır. Belki binanın üstünde ortası yükseltilmiş bir çatı vardı. Belki de 1908'de çöken çatı gibi dört tarafa meyli olan bir çatıyla örtülmüştü. İmrahor Camii'nin binasındaki mermer işçiliği, sütun başlıkları, pencere kemerleri, silmeler ve kornişler çok önemlidir. Bunlar V. yy taş işçiliğinin güzel örnekleridir. Eski kaynaklarda ihtişamı anlatılan ve duvarlar ile apsis yarım kubbesini süsleyen mozaiklerden bir iz kalmamıştır. Molozların arasındaki bazı mozaik taneleriyle şimdi Atina'da, Benaki Müzesi'nde bulunan figürlü mozaik parçası burada bu tür süslemelerin bulunduğunun bir delilidir. Bu tarihi eserin bir özelliği de Latin istilasını izleyen dönemde yapıldığı sanılan döşeme süslemesidir. Orta nefin geniş sathı, yuvarlak bir örgü motifine göre düzenlenmiş çerçevelerle kare veya dikdörtgen

168