Ünden bugüN

Ünsüzler

ç, ç/ş: "ç" ile biten bir kelimeye "t" sesi ile başlayan bir ek geldiğinde "ç" sesinin bazı yerlerde "ş" olduğu görülür: "Göştü" (göçtü), "kaştı" (kaçtı) vb.

g, ğ, ğ: Bunlardan ilk ikisi temas derecesi tam olan ünsüzlerdir. Teşekkülü esnasında bütün uzuvlar kapalıdır.

g Ünsüzü: 1) Kendisinden önce bir ünsüzle biten heceye gelirse yumuşamaz:

"Azgın", "dargın" vb. 2) Bazen iki vokal arasında kaldığı zaman yanındaki vokallere benzeşerek yumuşayıp "ğ" olur; "ğ" nin telaffuzunda ise uzuvlar hava için dar bir geçit bırakırlar. Yazıda mevcut olduğu halde istanbul ağzında "ğ" ünsüzü daima ortadan kalkar veya çok hafifleyerek kendinden önce gelen ünlünün uzamasına sebep olur: "Yourt" (yoğurt), "böaz" (boğaz) vb. Bazen "ğ"nin düşmesiyle yan yana gelen vokaller de birleşerek tek uzun bir ünsüz meydana getirirler: "Asının" (ağasının), "oldu" (olduğu) vb. Bazen de g>ğ değişiminden sonra "ğ"nin "v" veya "y" ünsüzlerine dönüştüğü görülür: "Kovmak", "dövmek", "eyri-eri" vb. 3) Bazen de "y" veya "v" sesine değişir. Özellikle (u, a), (a, u), (e, ü) gibi bir geniş dar ve bir dar yuvarlak ünlü arasında kalan "g1^ "v" olur: "Taguk>tavuk", "kügey>gü-vey". "e", "ü" veya "i" harfleri arasına geldiğinde de bu sesin "y" olduğuna rastlanıyor. "Ege>eye", "dügün>düyün", "Egin-li>Eyinli" vb. 4) istanbul Türkçesinde olduğu gibi istanbul ağzında da "g" ile biten kelime yoktur. Sonda bulunan "g" yerini "ğ"ye bırakır ve bu da düşerek kendinden önceki vokali uzatır: "Da" (dağ), "bâ" (bağ) vb.

h: istanbul ağzında tek bir "h" sesi vardır. Halbuki bünyesindeki kelimelerde üç türlü "h" bulunur, h, h(a), h(ı). Teşekkülünde hava için dar bir geçit vardır. Çok yerde "h" sesi söylenmez, düşer ve kendinden önce gelen ünlünün uzun okunmasına sebep olur veya çok hafif söylenir. 1) Birleşik isimlerde: "kütüpHÂne" (Kütüphane), "müsafirHÂne" (misafirhane) vb. 2) iki ünlü arasında, bir ünlü bir ünsüz arasında, bir ünsüz bir ünlü arasında veya bir ünlüden sonra kelimenin son sesi olduğunda, "Mâmud" (Mahmut), "sabiHa", "kaHvaltı", "allaH", "istirHam", "baHar" vb. 3) Yan yana söylenen kelimelerin ikincisinin ilk harfi ise: "pekHoş", "buHafta", "aHamm" vb.

/.• Temas derecesi hafiftir ve ön damak ünsüzüdür.

l/n Değişmesi: "l" bazen "n" sesinin etkisiyle "n"ye çevrilir: "Bunnar" (bunlar), "odunnuk" (odunluk) vb.

n: Dil ucunun diş yuvalarına temasıyla telaffuz edilip teşekkülünde organların temas derecesi hafiftir. Her ne kadar istanbul ağzında bariz bir "n" (nazal n) sesi bulunmasa da bu "n" de nazaldır ve çok kere "a" sesinin yanında hafifler: "in-saNlar", "soNra" vb. Bir sesli harf önünde bulunan "n'ler bu hafiflemenin dışında kalırlar: "Ana" vb. Bazen de kendisinden sonra gelen dudak ünsüzünün tesiriyle "m"ye çevrilir: "Pembe" (penbe), "ambar" (anbar), "işkembe" (işkenbe) vb.

r: Bir dil sesi olup titrektir. Temas derecesi çok hafiftir. Kelimeler de çok hafif bir şekilde telaffuz edilir: "biRkitap", "aRslan" vb.

r/l Değişmesi: Bazı kelimelerde "r" sesinin "l" olduğu görülür: "Zelzele" (zerze-le), "güleş" (güreş) vb.

5, s/z Değişmesi: "Herkez" (herkes), "kiras" (kiraz) vb.

v: Bir diş-dudak ünsüzüdür. Umumiyetle iki vokal arasında düşer: "Oa" (ova), "tauk" (tavuk) vb. Bazen de "f sesinden sonra düşer: "Af' (afv) vb.

istanbul Türkçesinde ahenk kuralının Türkçe kelimelerde ve eklerinde bir iki istisna dışında tamamıyla işler durumda olduğu konusunda Türkologlar umumiyetle fikir birliği içindedirler. Ancak bu durum istanbul ağzı için geçerli değildir ve özellikle de fiil çekiminde kendini göstermektedir, isim çekiminde de özellikle kalın sırada bir kelimeye "ise, ile, idi, imiş, iken" geldiğinde bu uyumsuzluğu görürüz. Sonu "u" veya "i" ünlüsüyle biten bir kelimeye saydığımız şekiller gelirken bu ünlüler umumiyetle "i"ye döner: "Ku-zîse" (kuzu ise), "kadîle" (kadıyla, kadı Üe) vb.