Ünden bugüN

HAYDARPAŞA

Kadıköy'de Haydarpaşa Gan ve çevresindeki alana verilen genel ad. Haydarpaşa' nın, mahalle gibi sınırlan belirli bir idari birim olmaması, günümüzde Haydarpaşa denilen alanın kamu kuruluşları arazilerinden oluşması ve burada konut kullanımla-nnın hemen hiç bulunmaması ve ayrıca istanbul tarihine göre oldukça geç yerleşilmiş bir alan olması sebebiyle bir semt olarak tanımlanması ve kesin sınırlar saptanması mümkün gözükmemektedir.

Günümüzde halk arasında Haydarpaşa olarak adlandırılan alanın, kabaca Haydarpaşa Garı, demiryolu ve liman tesislerinin bir kısmım; Kadıköy-Üsküdar arasındaki Kadıköy Haydarpaşa Rıhtım Caddesi ve Tıbbiye Caddesi'nin Haydarpaşa Garı demiryolu tesisleri üzerindeki köprüden Harem'e(->) inen yol üzerinde yer alan köprüye kadar olan kesimini kapsadığını söylemek mümkündür. Bu alan içinde, Haydarpaşa Garı(->), Haydarpaşa Lima-nı(-0, Haydarpaşa Numune Hastanesi(-»), Haydarpaşa Askeri Hastanesi(-»), eski Haydarpaşa Lisesi(-») ve Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı gibi hepsi aynı ortak adı kullanan çeşitli kuruluşlar ve kullanımlar yer almaktadır. Kolaylık için, Haydarpaşa olarak adlandırılan alanın bugünkü sınırlarını ve büyüklüğünü bu ortak isme sahip kullanımların yayılma alanlarına göre saptamak doğru bir yöntem olarak gözükmektedir. Buna göre kısmen Üsküdar Belediyesi sınırları içinde kalan Haydarpaşa'nın Kadıköy Belediyesi'nde kalan kısmı bütünüyle Ra-sim Paşa Mahallesi içinde yer almaktadır. Kadıköy Meydanı ve Yeldeğirmeni'ne kadar oldukça geniş bir alana yaydan Ra-sim Paşa Mahallesi'nin nüfusu 1975 nüfus sayımına göre 18.389, 1985 sayımına göre ise 28.354 olmuştur. 1985 itibariyle Ra-sim Paşa Mahallesi'nde 12.100 hane, 6 cadde ve 43 sokak bulunmaktadır. Mahalle nüfusu 1990'da ise 17.250'ye düşmüştür. Bunda mahalle sınırlarının değiştirilmesi etkili olmuştur.

Haydarpaşa olarak bilinen çevrenin a-dını nereden aldığı konusunda çeşitli varsayımlar vardır. Mevacib defterlerine göre, 1533'te vezirliğe yükseltilen Hadım Haydar Paşa'nın bahçesi bu bölgede olduğundan, semt onun adım almıştır. Bir başka varsayım, III. Selim'in vezirlerinden Haydar Paşa'nın burada bir kışla yaptırdığı ve semtin adının kışladan geldiğidir. 1594 tarihli bir mevacib defterinde "Bağçe-i Haydar Paşa" adı geçtiğine göre ilk varsayım daha doğru olmalıdır.

17. yy Ermeni tarihçisi Eremya Çelebi Kömürciyan'a göre Haydarpaşa mevkii Bizans imparatorları için şehir çevresindeki önemli yerlerden biriydi ve burada aziz patriklerin içtima ettikleri bir saray bulun-

Prairie de Haîdar-Pacha,

Yüzyd başına ait bir kartpostalda Haydarpaşa Çayırı. Gökhan Akçura koleksiyonu -

maktaydı. 19. yy'a kadar Haydarpaşa çevresinin genel karakterinde fazla bir değişiklik olmadığını; Haydarpaşa'nın etrafında tek tuk yapıların bulunduğunu; Acıbadem ve Hasanpaşa'ya doğru uzanan geniş çayırlardan ibaret olduğunu düşünmek mümkündür. Fenerbahçe'ye kadar bağ ve bahçelerle kaplı Kadıköy ile birlikte Haydarpaşa Çayırı şehir çevresindeki önemli mesirelerden birisi olduğu gibi, aynı zamanda ordu ve saray atlarının da beslendiği bir yerdir.

Klasik Osmanlı düzeni içinde, her yıl bahar aylarında saray atlarının çayıra çıkarılması âdettendi. Yapılan törenlerde her biri sorguçlarla süslenmiş atlar padişahın önünden sırayla geçirilir, mevsim boyunca geceleri çayırlarda kurulan çadırlarda meşaleler yakılarak, eğlenceler tertip edilirdi. Üsküdar-Bostancı arasındaki çayırların en ünlülerinden olan Haydarpaşa Çayırı, aynı zamanda ordunun Anadolu yönündeki seferleri için de bir toplanma ve hazırlık noktası işlevine sahipti. Atlılar Haydarpaşa Çayırı'nda eğitim görürken yaya askerler de yanındaki Talimhane ve Yel-değirmeni mıntıkalarında eğitilirlerdi. Öyle ki bu çevre 18. yy'ın başında Nizam-ı Ce-did ve sekban askerlerinin başlıca eğitim

Haydarpaşa'nın günümüzden bir görünümü.

Erdal Yazıcı