Ünden bugüN

KADEM-İ ŞERİF TEKKESİ

Fatih İlçesi'nde, Osmanlı kaynaklarında Davutpaşa İskelesi olarak anılan Samatya semtinde, Kasap İlyas Mahallesi'nde, Samatya Caddesi ile Kadem Tekkesi Soka-ğı'nın kavşağında, Bayezid-i Cedid Mes-cidi'nin(-») yanında bulunmaktadır.

Sa'dî tarikatının istanbul'daki en önemli tekkelerinden olan bu kuruluş 11997 1784'te Sadrazam Halil Hamid Paşa (ö. 1785) tarafından tesis edilmiştir. Bazı tekke listelerinde banisinin adı ile anılan bu

KADI ÇEŞMESİ MESCİDİ

328

329

KADIKÖY

tesisin, Hz Muhammed'e ait olduğu rivayet edilen ve "Kadem-i Şerif' olarak adlandırılan bir ayak izini barındırdığı için daha ziyade "Kadem-i Şerif Tekkesi" olarak şöhret yaptığı, bazı kaynaklarda da "Ku-düm-i Şerif Tekkesi" veya "Kadem Tekkesi" olarak zikredildiği anlaşılmaktadır. Mimari özelliklerinden 19. yy'ın ortalarında yenilendiği belli olan tekkenin tevhidha-nesi Cumhuriyet döneminde çökmüş, yakın zamana kadar kısmen mesken olarak kullanılan harem ve selamlık bölümleri ise harap durumda günümüze intikal etmiştir.

Tekkenin ilk postnişini, Şeyh İbrahim Ebü'1-Vefa-i Sami'nin halifesi Şeyh Seyyid Mehmed Ziyad Efendi'dir (ö. 1790). M. Zi-yad Efendi'den sonra dört oğlu (Ahmed Efendi, Abdurrahman Efendi, Mehmed Efendi ve Abdüllatif Efendi) sırayla posta geçmiş, Abdüllatif Efendi'yi (ö. 1850) oğlu Ahmed Agâh Efendi (ö. 1876) ile torunu İsmail Bedreddin Efendi (ö. 1914) izlemiştir. Tekkenin son şeyhi de yine aynı sülaleden olan ve tekkelerin kapatılmasından sonra yeğeni Ahmed Eset Ben'im'e hilafet vermiş bulunan Şeyh Salâhaddin Efendi'dir. Ayin günü 1256/1840 tarihli Âsitâne'de perşembe, 1304/1886 tarihli Mecmua~i Cevâmi ile 1307/1889 tarihli Mecmua-i Tekâyâ'dz salı olarak verilmektedir. Dahiliye Nezareti'nin 1885'te hazırlattığı istatistik cetvelinde tekkede dört erkek ile bir kadının ikamet ettiği, Maliye Nezareti'nin tekkelere ilişkin 1910 tarihli Taamiye Tahsisat Defteri hde de yılda 708 kuruş, günde bir okka et ile bir çift ekmek tahsisatı olduğu belirtilmektedir.

Kadem-i Şerif Tekkesi, Samatya Caddesi üzerinde doğu-batı doğrultusunda uzanan, harem ve selamlık bölümlerim barındıran iki katlı bir kanat ile selamlığın arkasında (kuzeyinde), üst katın hizasında yer alan tevhidhaneden meydana gelmektedir. Tasarımı ve dış görünümü itibariyle herhangi bir eski İstanbul meskeninden pek farklı olmayan harem-selamlık kanadında zemin katın dış duvarları kagir, iç duvarları ahşap olarak inşa edilmiş, üst kat ise bütünüyle ahşap olarak tasarlanmıştır. Batı yönündeki harem ile doğudaki selamlık mabeyin odası niteliğinde iki mekân

ile birbirine bağlanmakta ve Samatya Cad-desi'ne açılan birer bağımsız kapı ile donatılmış bulunmaktadır. Her iki bölümde de sofaların çevresinde, dikdörtgen açık-lıklı pencerelerden ışık alan, yüklüklerle donatılmış odalar mevcuttur. Zemin katında mutfak, kiler ve taamhane (yemekhane) mekânlarını, üst katta da şeyh odası, meydan odası, kahve ocağı vb birimleri barındıran selamlık, hareme göre daha büyük tutulmuştur. Sırtını, bugün mevcut olmayan tevhidhanenin mihrap duvarına dayayan selamlık bölümü, kuzey yönündeki (cadde üzerindeki) ahşap konsollara, doğu yönündeki ise ahşap direklere o-turan iki büyük çıkma ile genişletilmiştir. Haremin cadde üzerindeki cephesinde de küçük bir çıkma göze çarpar. Arsanın doğu kesimindeki cümle kapısından basamaklarla tevhidhanenin kotuna çıkılmakta, tevhidhane ile aynı kotta yer alan küçük hazirede tekke şeyhlerine ve aile fertlerine ait mezarlar bulunmaktadır.

Bibi. Aynur, Saliha Sultan, 36, no. 101; Âsi-tâne, 17; Osman Bey, Mecmua-i Cevâmi, I, 80-81, no. 127; Münib, Mecmua-i Tekâyâ, II; îh-saiyatll, 21; Vassaf, Sefine, V, 270; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ, 20-21; Fatih Camileri, 282.

M. BAHA TANMAN