Ünden bugüN

KADIN HAREKETİ

Kadınların önayak olduğu veya katıldığı, kadın haklarını savunmayı, cinsiyet ayrımından doğan sorunları aşmayı ve bu ayrıma karşı çıkmayı amaçlayan hareket, eylem ve örgütlenmeler.

Araştırmalar istanbul'daki kadın hareket ve örgütlerinin geçmişinin 100 yıl geriye gittiğini gösteriyor. Ancak bu 100 yıllık tarihin farklı dönemleri yeterince ay-dmlatılabilmiş değildir. Yakın dönem kadın hareketinin bir ürünü olarak, kadın a-raştırmalarına ve kadınların tarihine duyulan ilginin görünür biçimde artması yeni çalışmaları gündeme getirmiştir.

Türkiye'nin en büyük metropolü İstanbul, kadın hareketinin gelişiminde her zaman önemli bir yer tutmuştur. Ancak, kadın hareketi herhangi bir kentin sınırlarım aşar; ulusal ve uluslararası etkileşimler bağlamında oluşur.

Kadın hareketleri, geniş anlamda, öznesi kadınlar olan hareketlerin tümüdür. Bu anlamda, çoğu zaman kadınların gönüllü emeği ile yürütülen insancıl, hayırsever çalışmalar ve bunları yürütmek için o-luşturulan dernekler, kadın hareketlerinin bir parçası olarak kabul edilir. Dar anlamda kadın hareketlerinden ise, hem öznesi, hem konusu kadın olup genellikle kadınların erkeklere göre ikincil konumda bırakıldıkları saptamasından yola çıkarak kadın haklarını sağlamlaştırmayı, geliştirmeyi, kadınların, insanların ezilişine son vermeyi ya da kadınların kurtuluşunu sağlamayı hedefleyen hareketleri anlamak gerekir. Bu anlamda kadın hareketleri genellikle protesto, muhalefet hareketleridir. Ancak zamanla kurumlaşıp kemikleştikle-rinde bu niteliklerini yitirip muhafazakâr-laşabildikleri gibi, kadın örgütleri de işlevlerini yitirip, varlıklarını sadece kâğıt üzerinde sürdüren yapılara dönüşebilirler.

Osmanlı

kadın

hareketinin

öncülerinden

Müdafaa-ı

Hukuk-ı

-Nisvan

Cemiyeti

üyeleri

bir arada.

Kadın Eserleri

Kütüphanesi

Arşivi

Türkiye'de siyasi rejimde meydana gelen, askeri darbeler gibi kesintiler, kadın hareketlerinin gelişmesini sekteye uğratmış, dernekler kapatılmış, belgeleri kaybolmuş, yeniden kurulduklarında bıraktıkları noktadan devam etmeleri zorlaşmıştır. Konuya ilişkin araştırma eksikliğinin bir nedeni de kuşkusuz bu kesintiler ve belgelerin kaybolmasıdır.

Öte yandan, kadın hareketleri, genellikle birden çok örgütü ve örgütsüz grupları içerdiği gibi, tek tek kadınların katkısı da önemlidir. Kadın hareketlerinden söz edildiğinde, belirli eylemlerde bulunan kadınlar kadar, eylemlere doğrudan katılmasalar da, bunlardan etkilenen, kendi yaşamlarında, kadın hareketi doğrultusunda değişiklikler yapan kadınları da göz ö-nünde bulundurmak gerekir. Bir örnek vermek gerekirse, İstanbul'da 19. yy'ın sonunda kadınların hak arama mücadelelerinin dışavurum biçimlerinden birisi kılık kıyafetin modernleşmesiydi ve "moda", saraya mensup kadınlardan başlayarak dalga dalga değişik sınıflardan, kesimlerden kadınlara yayıldı. Kadın hareketlerinin gerektiği gibi anlaşılabilmesi için, sözleri, eylemleri, yayınları, dernekleriyle etkin olan

Müdafaa-ı

Hukuk-ı

Nisvan

Cemiyeti

üyesi, ebe ve

1913'te uçan

ilk Osmanlı

kadını Belkıs

Şevket Hanım.

Kadın Eserleri

Kütüphanesi

Arşivi

kadınlarla, harekete geçirmek istedikleri kadınlar arasındaki etkileşimlerin birlikte ele alınması gereklidir. Ancak araştırmalar henüz böyle bir çözümlemeye izin vermemektedir.

Kadın hareketleri, dünyanın her yerinde, kentlerde, daha çok da büyük kentlerde oluşmuş, oralardan yayılmıştır. Bunun nedenleri arasında, hareketlere öncülük e-den aydın kadınların, genellikle kentli, orta sınıftan, iyi eğitim almış kadınlar arasından çıkması gibi sosyo-psikolojik faktörlerin yanısıra, kadın hareketlerinin gelişmesini dolaylı olarak etkileyen üniversitelerin, büyük işyerlerinin, basın ve yayın organlarının genellikle büyük kentlerde toplanması sayılabilir. İstanbul, Osmanlı döneminde imparatorluğun başkenti olarak, Selanik ve İzmir gibi birkaç büyük kentin yanısıra ve onlardan daha da ağırlıklı o-larak, bütün bu özellikleri taşıyan bir kentti. İmparatorluğun son yıllarını şekillendiren bütün önemli fikir hareketleri burada gelişti, siyasal hareketlilik burada odaklaştı. İstanbul, ayrıca, kadın hareketleri açısından özel önemi olan bir başka faktör yönünden de kilit bir kentti. Uluslararası bilgi alışverişinin yoğunlaştığı, impara-