Ünden bugüN

KARABET (SURP) KİLİSESİ

Üsküdar, Bağlarbaşı, Yenimahalle Vasiyet Sokağı, no. 6'dadır. Birçok tarihçi ilk tesis tarihini 16. yy'ın sonuna dek götürür. Vah-ram Torkomyan, Üsküdar'daki Atik Valide Külliyesi(->) ile Çinili Külliyesi'nin(->) inşası için getirtilen Vanlı ve Muşlu Ermeni ustaların kilisenin inşası için çalıştıklarını kaydeder. Ahşap kilise l6l7'de Patrik Vanlı I. Zakaria döneminde yenilenmiştir. 1727'de en büyük onarımlarından birini geçiren kilise için Patrik Bitlisli IX. Hov-hannes Golod(->) önemli çalışmalarda bulunur. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen fermanla girişilen onarımı hassa mimarı Kayserili Hacı Sarkis yürütmüştür. 1844'te bir onarım daha geçiren kilise, 1887 yangınına dek aynı şekilde kalmıştır. Bu büyük yangından sonra kilise Patrik I. Harutyun Vehabedyan'ın döneminde yeniden inşa edilmiştir. Matus ve Apik Uncuyan kardeşlerin maddi desteğiyle gerçekleştirilen inşaat sonrasında kilise günümüzdeki halini almıştır.

Karabaş

Tekkesi'nin,

cami-

tevhidhanesi

ile naziresinin

güneyden

görünüşü.

M. Baha Tanman,

1983

Kilise etrafındaki yapılarla bir kompleks oluşturmuştur. Bu binalar arasında manastır, istanbul'da kurulan ilk Ermeni okulu, Cemaran Okulu, bağ, mezarlık, çeşmeler sayılabilir. Kilise 1984'te Patrik Yozgatlı I. Şınorhk Kalusdyan'ın döneminde son büyük onarımım geçirmiştir.

Mimari: Kilise yapı açısından bazilik planlıdır. Doğu-batı yönünde oturtulmuş binanın ana girişi batı yönündedir. Çift kapılı bir girişle nartekse girilir. Burada kuzey ve güneyde yerden dört rıht yükseklikle çıkılan bölüm vardır. Narteksin batısında giriş kapısının iki yanında simetrik ikişer pencere vardır. Kuzey ve güneyi sınırlayan duvarlarda ise ikişer pencere ve birer niş bulunur. Narteksin üzerinde koroya ayrılmış iki galeri kat bulunur. Narteks ile nef birbirlerinden zarif bir demir kafesle ayrılırlar. Beşik tonozla örtülü nef, kuzey ve güneydeki üçer kemerli pencereden aydınlanır. Nefe, narteksten olan girişin dışında, kuzey ve güney yönlerin-deki kapılarla da giriş sağlanır. Kuzey ve güney duvarları yivli kolonlarla süslüdür. Bunlar Korint yapraklı başlıklarla son bulur, kiliseyi çepeçevre saran korniş de yaprak ve rozetierle süslüdür.

Nefin doğusunda din adamlarına ve muganniler heyetine (Ermenice tıbratz tas) tahsis edilmiş "tas" bölümü vardır. Yer seviyesinden bir basamak yüksek olan bu bölüm, neften ahşap oymalı korkuluklarla ayrılır. Kuzey ve güney yönündeki kapılarla şapellere giriş sağlanır. Bu şapeller Aziz Nigoğayos'a ve Aziz Vaftizci Yahya'ya atfedilmişlerdir.

"Tas"tan sonra ise beş basamakla çıkılan kilisenin "pem" bölümü yer alır. Burada, tam ortada yapılan geniş niş içerisinde ana sunak vardır. Bunun iki yanında ise iki küçük sunak daha vardır. Ana sunağın ü-zerindeki kemerde Ermenice bir ilahiden alınan dizeler yazılıdır. Sunağın yan dairesel nişinin tam doğusundaki kapı ile sunak arkasına çıkılır. Bu bölümde, kuzeyde hazine odası, güneyde ise diğer bir kapı ile güney şapeline açılan dini giysiler o-dası bulunur.

Kilisenin ana sunağı bir diğer ilginç yönüdür. Ermeni kilisesine benzetilen sunak, önde 2+2, arkada ise 1+1 kolon üzerine oturtulmuştur.

Yine bazilik tipteki iki şapel ayrı birer kilise olarak ele alınabilir. Beşik tonozla örtülü bu şapellerden kuzeydeki vaftizha-ne olarak kullanılmaktadır. Bunun dışında, daha kuzeyde küçük bir odacık içerisinde bir vaftizhane daha vardır. Uzun yıllar harap durumdaki vaftizhane günümüzde onarılmıştır.

Kilisenin resimlerinin büyük bir bölümü saray ressamı Umed Beyzad ve kızının eserleridir. Kilisenin bir diğer ilginç yönü ise çift çan kuleleridir. Düzgün taştan inşa edilmiş kuleler narteksin kuzey ve güney yönlerindedir. Kilisenin döşemesi tümüyle taş olmasının yanında, ortada altı boş bırakılmış ahşap parke bölüm vardır.

Bibi. Inciciyan, istanbul; E. Ç. Kömürciyan, Isdambolo Badmutyun (istanbul Tarihi), (yay. haz. Torkomyan), I-III, Venedik-Viyana, 1913-