Ünden bugüN

KARAYLAR

Museviliğin sözlü kanunlarını kabul etmeyen bir mezhep.

760'lı yıllarda Anan ben David ve yandaşları tarafından oluşturulan bu mezhebin mensupları I. Haçlı Seferi'ne (1096-1099) kadar Kudüs'te yerleşiklerdi. I. Haçlı Seferi sırasında uğradıkları saldırılar sonucunda topraklarını terk etmek zorunda kalmışlardır.

Karayların bu göçten sonra yerleştikleri en önemli merkezler Kahire ve Kons-tantinopolis'tir. Konstantinopolis, daha sonra istanbul, Karayların asırlarca dini ve kültürel yaşamlarını özgürce sürdürdükleri bir yer olmuştur.

12. yy'ın ikinci yarısında Konstantino-polis'i ziyaret eden seyyah Tudelalı Bün-yamin'in(->) Seferha adlı seyahatnamesi Karayların istanbul'da yaşadıklarını gösteren ilk belgedir.

Fetihten sonra Karaköy bölgesinde geniş bir Karay cemaati yaşadığından bölgeye Karai Köyü adı uygun görülmüştür. Tarihçi Avram Galante(->) "Karai Köyü" adının sonraları Karaköy'e dönüştüğünü iddia eder.

1642'de istanbul'u ziyaret eden Karay gezgin Samuel Bar David, seyahatnamesinde Karayların Haliç kıyılarında Balat ve Hasköy'de yaşamakta olduklarını yazmıştır. l685'te şehri ziyaret eden diğer bir Ka-

ray gezgin Bünyamin Bahar Eli Yeruşalmi' ye göre ise Karayların büyük bir çoğunluğu Hasköy'de yaşamaktaydı.

istanbul Karay cemaati, diğer cemaatler gibi bir yönetime sahipti. Dini liderleri bir fermanla elde edilmiş bazı ayrıcalıklara sahipti. Cemaatin hahamı, dini konseyi (bet-din) ve ayrıca cemaat işlerini düzenleyen bir konseyi mevcuttu. Yardım kuruluşları ve dini eğitim veren Talmud-Tora kurumu da cemaatin organları arasındaydı.

Uzun seneler dünyanın en kalabalık Karay cemaatine sahip olan istanbul, 17. yy' dan sonra bu özelliği Kırım'a kaptırmıştır. Günümüzde istanbul'da 30-40 Karay ailesi yaşamaktadır.

Asırlar boyunca aralarındaki dini inanç farklılıklarından dolayı Karaylar, Yahudilerden daima ayrı kalmışlardır. Hahamlar da bir Yahudi ile bir Karayın evliliğini hiçbir zaman geçerli kırmamışlardır. Günümüzde Yahudi-Karay evlilikleri ancak İsrail'de geçerlilik kazanabilmektedir.

Bizans döneminde Rumcayı ana dil o-larak kullanan Karaylar bu özelliklerini Osmanlı döneminde de asırlar boyu sürdürmüşlerdir.

Karayların Hasköy sırtlarında, Haliç Köp-rüsü'ne giden yolun üst kısmında yer alan bir mezarlıklan vardır. Sefarad Yahudileri-ne ait mezarlığın yanında yer alan bu mezarlık, Abdülmecid'in bağışıyla genişletilmiş ama 1970-1972'de çevre yollarının yapımı sırasında kısmen istimlak edilmiştir.

Bibi. A. Galante, Histoire desjuifs d'lstanbul, I-II, ist, 1941-1942; S. Şişman, "istanbul Karayları", istanbul Enstitüsü Dergisi, S. 3 (1957), s. 97-102; L. T. Baruh, "Hasköy", Şalom, 30 Aralık 1992, 6, 13, 20 Ocak 1993.

SlLVYO OVADYA