Ünden bugüN

KAUFFER, FRAJVÇOIS

(?, ? - 1802, ?) Fransız inşaat mühendisi.

Ünlü bir Fransız aristokrat ailesi olan Choiseul'lerin Haute-Marne'daki arazilerinin yakınında oturan bir ailenin çocuğuydu. Yetenekleriyle diplomat ve arkeolog Comte de Choiseul-Gouffier'nin(->) dikkatini çekmiş, kontun yaptığı Yunanistan ve Anadolu gezisine katılarak onun dolaştığı sitlerin planlarını çıkarmış ve 1776'da bir ara İstanbul'a geldikleri zaman Boğaziçi' nin ve büyük bir olasılıkla kentin ilk plan eskizlerini yapmaya başlamıştır. Kısa bir süre sonra Fransa'ya dönen Kauffer, 1784' te İstanbul elçiliğine atanan Choiseul-Go-uffier'nin sekreteri olarak yine İstanbul'a gelmiş ve ondan sonra kentin planlan ü-zerindeki çalışmalarını sürdürmüştür. 1792' de Rusya'ya giden Choiseul Gouffier'ye katılmayan Kauffer, Prusya Elçiliği'nin himayesinde Osmanlı devlet hizmetine girmiş, o sırada olası Rus taarruzlarına karşı Boğaz'ı korumak için yapılan istihkâm inşaatlarında, diğer Fransız mühendisleriyle birlikte çalıştığı gibi, III. Selim'in emriyle İstanbul'un iaşesine yardım etmek üzere Paşalimanı'nda yaptırılan un depolarının da projesini hazırlamıştır. Büyük bir o-lasılıkla, başka yapıları da projelendirmiş olmalıdır. Kauffer Boğaziçi planlan üzerinde çalışırken yakalandığı bir göğüs hastalığından sonra 1802'de ölmüştür. Kauffer' in yaptığı planların bir kopyası Choiseul-Gouffier'ye gönderilmiş, bir kopyası İstanbul'da kalmıştır. Melling'in Voyages Pittoresque de Constantinople et du Ri-ves du Bosphore adlı kitabında Barbie du Bocage'ın yaptığı daha ayrıntılı eklerle 1819'da yayımlanan bu planlar, 19. yy'ın başında İstanbul ve Boğaziçi yerleşmesinin niteliğini öğrenmemizi sağlayan en önemli belgelerdir. Kauffer kent planlarını "triangulation" yöntemi ile yapmış, Boğaziçi planlarında ona kendisiyle uzun zaman birlikte çalışmış bir diğer Fransız mühendis, Le Chevalier yardımcı olmuş, yönlerin saptanmasında da yine İstanbul'da bulunan astronom Le Brun-Tondu'nün hesaplarını esas almıştır.

Barbie du Bocage, Kauffer'in planı üzerinde Melling'in, sultanın miman olarak, Topkapı Sarayı, Pouquville'in bir süre hapis yattığından iyi tanıdığı Yedikule Hisarı için verdikleri bilgileri ve Mahmud Ra-if Efendi'nin 1798'de yayımlanan Tableau deş Nouveaux Reglements de l'Empire Ot-toman adlı kitabındaki yeni yapılara ilişkin bilgileri kullanarak Kauffer'in planına bunlan eklemiştir. Aynca 1784-1794 arasında tersane inşaatında çalışan diğer bir Fransız mühendis Le Roi'nın verdiği bilgilerle yeni tersane inşaatlanm, Beyoğlu'n-daki elçilik yapılannda ve yeni yerleşilen mahallelerdeki değişiklikleri plana geçirdiğini söyleyen du Bocage, Boğaz tahkimatlarında çalışan başka Fransız mühendislerinin verdikleri topografik ve yapılara ilişkin bilgilerden, Kâtip Çelebi'nin Ci-hannüma 'sının Fransızca tercümesinden, Reben adlı bir Avusturyalı mühendisin Boğaziçi haritasından da yararlandığını söy-

lemektedir. Ayrıca Barbie du Bocage'ın İstanbul'da çalışan oğlu, III. Selim'in kurdurduğu Üsküdar'daki yeni Selimiye Ma-hallesi'nin planlarım da babasına iletmiş ve aynı mahallede kurulan matbaada 1804'te basılan Atlas'tan alınan bilgiler de Kauffer haritasına geçirilmiştir. Kauffer'in özgün harita ölçeğinin 1/17.280 olduğunu söyleyen du Bocage 1.000 m'yi 15 mm olarak gösteren (1/66.666) bir ölçek kullanmıştır. Büyük bir olasılıkla Melling albümündeki harita ve planlar İstanbul'da 1810'lara kadar uzanan yapılaşmaları içermektedir.

Kauffer haritalarının biri suriçi, Pera ve Haliç, Ortaköy-Çengelköy çizgisine kadar Boğaziçi; Fenerbahçe ve Çamlıcalara kadar Anadolu yakasını içerir. Diğeri ise Ri-va-Kilyos arasındaki Karadeniz kıyısını, Alemdağ, Pendik'e kadar Anadolu yakasını, Adalar'ı, Avrupa yakasında da Bakırköy, Davutpaşa ve Cebeciköy'e kadar uzanan bir alanı kapsar. Bu ikinci harita, Melling'in kitabı için 1/100.000'e yakın bir ölçekte hazırlanmıştır.

DOĞAN KUBAN

KAYACIK

Boğaziçi'nin Anadolu yakasında, eskiden beri meşhur olan Kavacık Mesiresi'nin yer aldığı semt.

Yerleşmenin yoğunlaşmasıyla Anadolu Hisarı Mahallesi'nden ayrılarak 1965'te yeni bir muhtarlık oluşturmuştur. Komşuları Kanlıca, Anadolu Hisan, Çubuklu, Rüzgârlı Bahçe ve Göztepe mahalleleridir.

Kavacık Mesiresi, Kanlıca semtinin bir uzantısı olarak 18. yy'da I. Mahmud'un (hd 1730-1754) nedimlerinden Sadık ve Hüseyin Ağa kardeşler tarafından düzenletilmiş; padişahın sık geldiği bir mesire yeri olmuştur. Suyu ve havuzu ile meşhurdu.

Günümüzde Kavacık Mahallesi çoğunlukla eski yerleşme ve gecekondulardan meydana gelmektedir. Mahalle alanı için-

Kavacık'tan bir görünüm. Banu Kutun/Obscura, 1994

de yer almadığı ve resmen Anadolu Hisa-n Muhtarlığı'na bağlı oldukları halde, Otağ Tepe'ye yapılan komşu villaların mali ve idari işlerine, yakınlık dolayısıyla Kavacık Muhtarlığı bakar. Boğaziçi planına göre Kavacık Mahallesi'nin bir kısmı SİT alanına, bir kısmı da gerigörünüm alanına girmektedir.

Mahallede halen 2 ilkokul, l ortaokul, l özel klinik, l eski cami (Yıldırım Baye-zid Camii), 2 yeni cami (Yeni ve Merkez camileri) vardır.

Eski, havuzlu Kavacık Mesiresi düzenlenerek günümüzde yeni adıyla Orhan Veli Kanık Parkı olmuş; Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün ve Kavacık-Anadoluhi-sarıbağlantı yolunun Kavacık'tan geçmesi semtin arazi kullanımında değişimlere yol açmıştır.

1965'te nüfus sayımına ilk kez dahil olan Kavacık Mahallesi'nin nüfusu yaklaşık 2.000 civarında iken, 1975'te 5.000, 1985'te 8.000, 1990'da 15.000 olmuştur. Muhtarlıktan alınan bilgiye göre 1994 seçimlerinde 8.000 seçmenin varlığı, nüfusun tahminen iki katına çıktığı şeklinde yorumlanmaktadır.

Kavacık Mahallesi'nin SlT alanında yapılaşma yasal olarak kontrol altına alındığı halde, Boğaziçi Yasası ve Plam'na göre gerigörünüm alanına giren yerlerde, özellikle hisse tapulu alanlarda kaçak yapılaşma yoğundur. Kavacık Mahallesi, Boğaziçi'nde yerleşme yoğunluğunun önümüzdeki dönemde daha da artacağı alanlardan birisidir.

ÇİĞDEM AYSU