Universal va professional kommunikativ kompetensiyalar tarkibiy komponentlarining xususiyatlari

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(1), Jan., 2023 
94 
Ikkinchidan,
o'qituvchining o'zi nutqiga nisbatan boshqa har qanday 
mutaxassisga qaraganda qattiqroq va tanqidiyroq bo'lishi kerak, chunki, 
o'qituvchining nutqiy hatti-harakati o'quvchi uchun nufuzli namuna bo'lib, bolaning 
shaxsiyatiga va uning turli xil nutqlarga bo'lgan munosabatining tabiatiga ta'sir qiladi. 
Shu bilan birga, o'qituvchining nutqi bolaning kommunikativ qobiliyatini 
shakllantiradigan va uning ichki dunyosini o'zgartiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. 
Demak, o'quvchilarning kommunikativ kompetentsiyasini shakllantirish usullaridan 
biri bu o'qituvchi shaxsini ijobiy o'zgartirish usulidir. O'qituvchi o'z o'quvchilarini til 
va nutq me'yorlariga muvofiq muloqot qilishni o'rgatish, muloqotda nuqsonlarni 
oldini olish va hokazolarni o'rgatish uchun o'zi kommunikativ faoliyatning to'liq 
(samarali, konstruktiv) vositalari va usullariga ega bo'lishi kerak. Shundagina ana 
shunday vosita va usullardan foydalanish natijasida o‘quvchi shaxsining ichki 
dunyosi uyg‘unlashuvi, uning ma’naviy yuksalishi hisoblanadi. 
Uchinchidan,
o'qituvchining kommunikativ kompetensiyasi, bir tomondan, 
kasbiy pedagogik funksiyalarni bajarish uchun zarur bo'lgan kompetensiyalarga ega 
bo'lishni o'z ichiga oladi - o'qitish va tarbiyalash, ikkinchi tomondan, shaxsiy ijtimoiy 
(pedagogik) muhim fazilatlar. Oxir oqibat, o'qituvchining kommunikativ 
kompetensiyalari ro'yxatini va ularning mazmunini aniqlashda, birinchi navbatda, 
ta'lim va tarbiyadagi pedagogik vazifalarni sifatli va muvaffaqiyatli hal qilish 
imkonini beradigan kasbiy komponentni hisobga olishimiz kerak; ikkinchidan, 
o'qituvchi va pedagogik jamoa va o'zi o'rtasidagi munosabatlarning butun tizimini 
tartibga soluvchi ijtimoiy va shaxsiy komponent (kasbiy ahamiyatga ega shaxsiy 
fazilatlar, umumiy madaniy, ma'naviy va axloqiy). 
“Kasbiy-maxsus kompetensiyalar” tushunchasining o'ziga xos mazmuni, 
birinchi navbatda, ish beruvchilarning talablari va jamiyatning ijtimoiy talablarini 
tahlil qilish bilan bog'liq, chunki, mutaxassisdan zamonaviy bozor nafaqat 
tashuvchini qidirmoqda, balki, fan kompetentsiyalari, shuningdek, maxsus bilim va 
ko'nikmalardan tashqari, ma'lum shaxsiy xususiyatlarga ega bo'lgan yaxshi xodim 
zarur. Eng muhim (eng ko'p talab qilinadigan) va yuqori darajadagi malakaga ega 
(yutuqlari) o'qituvchining kommunikativ kompetentsiyalari quyidagilar hisoblanadi: 
1.Pedagogik muloqotning xususiyatlarini bilish. Bu bilim bevosita o'qituvchiga 
taalluqlidir, chunki u muayyan kasbiy sohaga ta'sir qiladi: “o'qituvchi - talaba”, 
“o'qituvchi - guruh”, “o'qituvchi - o'qituvchi”, “o'qituvchi - ota-ona”, “o'qituvchi - 
boshqa fanlar” tizimlaridagi o'zaro ta'sir. Ushbu bilimlar psixologik-pedagogik 
fanlarning mazmuni bilan belgilanadigan bilim, ko'nikma va malakalar bilan 
ta'minlanishi kerak. 
2.Turli pedagogik vaziyatlarda muloqot vositalaridan yetarlicha foydalana bilish. 

---