Universitetining jizzax filiali "psixologiya" fakulteti "iqtisodiyot va turizm"

 
 
Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashda asosan ikkita o‘zaro bo‘g‘liq 
usuldan foydalaniladi: 1) yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash usuli; 
2) jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash usuli. 
2
O .H . H ainroev. Iqtisodiy m uvozanat .va uni ta ’m inlash m exanizm lari. — Т.: T D IU . 
2004, 35-bet. 

---

8 
Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash
uchun ishlab 
chiqarish umumiy hajmining miqdoriy ko‘rsatkichi sifatida sof milliy mahsulot 
(SMM), iqtisodiyotda yalpi sarflar sifatida iste’mol hajmi va sof investitsiya 
sarflarining umumiy summasi (S + In) olinadi. Mazkur modelda yalpi 
investitsiyalar o‘rniga sof investitsiyalar ko‘rsatkichidan foydalanish ishlab 
chiqarish umumiy hajmini ifodalashda YalMo‘rniga SMMning qollanishi bilan 
izohlanadi. Iqtisodiy muvozanat darajasini tahlil qilish jarayonini soddalashtirish 
maqsadida yalpi sarflar tarkibidagi davlat (G) hamda chet el omili (Xn) e’tiborga 
olinmaydi. 
Iqtisodiyotning muvozanatli darajasi bu ishlab chiqarishning shunday hajmiki, 
u ishlab chiqarish mazkur hajmini sotib olish uchun etarli umumiy sarflarni 
ta’minlaydi. Boshqacha aytganda, sof milliy mahsulot muvozanatli darajasida 
ishlab chiqarilgan tovarlaming umumiy miqdori (SMM) xarid qilingan tovarlar 
umumiy miqdoriga (S+In) teng bo‘ladi (2-chizma). 
1.1-chizma 
 

---

9 
Chizmadan ko‘rinadiki. yalpi sarflar hamda ishlab chiqarish hajmi o‘rtasidagi 
tenglik ushbu ko‘rsatkichlar joylashgan o‘qlarning o‘rtasidan 45° burchak ostida 
o‘tuvchi to‘g‘ri chiziq orqali ifodalanadi. Haqiqatan hambu to‘g‘ri chiziqning har 
qanday nuqtasidan chiqarilgan yotiq va tik yo‘nalishdagi chiziqlar teng miqdorlarni 
ko‘rsatadi. S chizig‘i esa, iste’mol sarflari miqdorini aks ettirib, daromad (ya’ni 
SMM) hajmi oshib borishi bilan uning darajasi hamo‘sib boradi. Yalpi sarflar (S + 
In) chizig‘ini hosil qilish uchun iste’mol sarflarining (S) turli hajmiga mos 
tushuvchi sof investitsiyalar ( ln) miqdori qo‘shib boriladi. Bu o‘rinda tadbirkorlar 
tomonidan amalga oshirish ko‘zda tutilayotgan investitsiyalar hajmi daromad 
darajasiga bog‘liq emas, deb qabul qilinadi. Shu sababli yalpi sarflar chizig‘i 
iste’mol sarflari chizig‘idan In miqdoriga teng uzoqlikda joylashadi. 
Chizmada iqtisodiy muvozanatga E nuqtada erishiladi, ya’ni aynan shu 
nuqtada ishlab chiqarilgan sof milliy mahsulot hajmi (SMMe) iste’mol qilingan 
mahsulot hajmiga ( S + l n)E teng keladi. 
To‘la bandlik sharoitida yalpi sarflar SMMhajmi bilan mos kelmasligi 
mumkin. Bu mos kelmaslik chizmada retsession yoki inflyatsion farq ko‘rinishida 
ifodalangan. Yalpi sarflarning SMMhajmidan kambo‘lgan miqdori retsession farq. 
yalpi sarflarning SMMhajmidan ortiqcha bo‘lgan miqdori inflyatsion farq deyiladi.