Uo‘K: 821. 21-3 kbk: 82. 3(5Hin) k-19 Kalila va Dimna

Brahmanning hikoyati
Hind tuprog‘ida xudojo‘y bir shag‘ol bor edi. U 
dunyodan yuz o‘girib, toat-ibodat bilan mashg‘ul, 
go‘sht yeyishdan, qon to‘kishdan, jonivorlarga 
ozor berishdan voz kechgan edi. Bir kuni yoronlari 
unga e’tiroz bildirib dedilar: 
– Sening bu ishlaringdan biz rozi emasmiz. 
Modomiki, bizlar bilan bir yerda yashar ekansan, 
odat va an’analarimizga rioya qilishing kerak. Um-
ringni zohidlik bilan och-yalang‘och o‘tkazishning 
nima foydasi bor? O‘tgan kuning qaytib kelmay-
di. Ertangi kunga esa umid yo‘q. Bas, shunday 
ekan, bugungi kunni zoye qilib, fursatni qo‘ldan 
berish yaxshi emas. Umrni aysh-ishratda o‘tka-
zish kerak.
Shag‘ol dedi:
– Ey, mening aziz do‘stlarim va mehribon 
birodar larim! Bu ma’nosiz so‘zlarni tashlang. 
O‘zingiz aytib turibsizki, bugundan ham, ertadan 
ham umid yo‘q edi. Binobarin, fursatni qo‘ldan 
bermay, oxirat uchun savob ishlar qilish kerak. 
Axir bu vafosiz dunyoning ayb va xatolar bilan 
to‘la ekanligini bilasiz-ku!..
Bu dunyoning lazzati chaqmoq kabi, bulut 
soyasi kabi bir zumda o‘tib ketadi. Agar har 
ikki dunyoda baxtli bo‘lmoq istasangiz, mening 
so‘zlarimga quloq osing. Nafs balosi uchun hay-
vonlarni o‘ldirish va boshqalarga aziyat berish-
dan qo‘l torting. Mening sizlar bilan bir yerda 
yashab, do‘st bo‘lishim gunohga sabab bo‘lmay-
di. Lekin harom ishlaringizga sherik bo‘lib, 
yovuz fikrlaringizni ma’qullasam, u dunyoda 

---

275
azob va iskanjaga duchor bo‘laman. Qo‘l va dil 
gunoh vositalaridir: biri – yaramas ishlar qiladi; 
ikkinchisi – noloyiq narsalarni orzu qiladi.
Shag‘ol oz fursatda taqvo va ibodatda shunday 
darajaga yetdiki, shuhrati hammayoqqa yoy-
ildi. U yasha yotgan joyning yaqinida go‘zal bir 
chamanzor bor edi. Unda hayvonlar nihoyatda 
ko‘p bo‘lib, ularga bir sher podshohlik qilar edi. 
O‘rmondagi barcha hayvonlar uning amr-far-
monidan chiqmas edilar. Shag‘olning taqvodorligi 
haqidagi xabar sherga yetib keldi. Sher uni o‘z 
huzuriga chaqirib, suhbatlashdi, keyin xilvatda 
shag‘olga dedi: 
– Shohlar yaxshi maslahatchilarga muhtoj 
bo‘ladilar. Men senga bir ish topshirib, martaba 
va mansabingni oshirsam, mening eng yaqin 
mahramlarimdan bo‘lsang.
Shag‘ol javob berdi: 
– Shohlarning ishbilarmon, tadbirkor xiz-
matchilar tanlab olishga haqlari bor. Lekin 
odamlarni majburan ishga tortish noto‘g‘ri, 
chunki zo‘rlik bilan yuklatilgan vazifaning yax-
shi bajari lishi maholdir. Men davlat ishlaridan 
o‘zimni olib qochaman, uning ustiga bu sohada 
na tajribam bor, na ma’lumotim.
Siz buyuk hukmdorsiz, xizmatingizga baquv-
vat, ishbilarmon, tadbirkor, mansab sevadigan, 
mol-dunyoga hirs qo‘ygan mulozimlar ko‘p. Agar 
siz menga topshirmoqchi bo‘lgan ishni ulardan 
biriga yuklasangiz, ham ishning bajarilishidan 
xotirjam bo‘lardingiz, ham ular sizdan mamnun 
bo‘lar edilar.

---

276
Sher dedi: 
– Bahonalaringni qo‘y, men seni ishsiz qoldirib, 
mansabsiz qo‘ymayman.
Shag‘ol dedi: 
– Shoh xizmati ikki toifa odam uchun yaxshidir: 
birinchisi – hiylakor va jasur odam uchun; bunday 
odam o‘z jasurligi bilan maqsadga yetib, hiyla bi-
lan jonini qutqaradi, ikkinchisi – nodon va qo‘rqoq 
odam uchun, bunday odam xo‘rliklar va ta’nalarga 
chidayveradi, hech vaqt hurmat qozonish, shon va 
shuhratga ega bo‘lish haqida o‘ylamaydi. Shuning 
uchun boshqalar unga hasad qilmaydilar. Men 
bulardan hech qaysisiga o‘xshamayman. Baxil, 
ochko‘z emasmanki, xiyonat qila olsam, qorin 
g‘amini yeydigan maxluq emasmanki, xorlikni 
bo‘ynimga olsam... Shohga sodiq bo‘lib, samimiy 
va to‘g‘ri xizmat qilishni istagan, shohni xiyonat 
va suiqasdlardan muhofaza etib, uning saroyini 
riyokor va fitnachi mulozimlardan tozalamoq 
orzusida bo‘lgan kimsaning ishi yaxshi yurish-
maydi, u davron surolmaydi. Unga do‘stlar hasad 
qiladilar, dushmanlar balo o‘qlarini yog‘diradilar. 
Ichi qora do‘st bilan yovuz dushman birlashsa, 
hasad bilan adovat qovushsa, odamni halok eta-
di. Uning hurmati, shon va shuhrati ko‘klarga 
chirmashgan bo‘lsa-da, ertami-kechmi, yo‘q bo‘lib 
ketadi. «Sen o‘zingga do‘st axtar, dushman o‘choq 
boshidadir», – degan gap bor.
Sher dedi: 
– Men sening tomoningda bo‘lsam, yaqin odam-
larimdan birortasi ham senga hech bir zarar 
yetkaza olmaydi. Dushmanlarga kelsak, ulardan 

---

277
cho‘chishga ehtiyoj yo‘q, chunki men ularning bu-
tun hiylalarini fosh qilib, bir zarba bilan jonlarini 
olaman, sening rohat va farog‘atda yashamog‘ing-
ni ta’min etaman.
Shag‘ol dedi: 
– Agar shoh menga lutf va marhamat ko‘rsat-
moqchi bo‘lsa, ketishga ijozat bersin. Men bu 
sahroda tabiat ato etgan ne’matlardan yeb, tirik-
chilik o‘tkazay, o‘t, sabza va suv bilan kifoyalanib, 
raqiblarning hasad va adovatlaridan uzoq bo‘lay. 
Tinchlik bilan kechirilgan qisqa umr qo‘rquv va 
tashvish bilan kechirilgan uzoq umrdan yaxshi 
deb otalarimiz bekorga aytmaganlar.
Sher dedi: 
– Nima demoqchi bo‘lganing ma’lum bo‘ldi. 
Xotirjam bo‘l, sen mening eng yaqin odamlarim-
dan biri bo‘lasan.
Shag‘ol dedi: 
– Agar shunday bo‘lsa, unda menga shunday 
va’da bersinlar: do‘stlar qasd qilsalar, yolg‘on 
gapirib bo‘hton to‘qisalar, menga jazo berishga 
shoshilmasinlar, avval tekshirib ko‘rib, so‘ngra 
chora ko‘rsinlar.
Shoh ont ichib, shunday qilishga va’da berdi. 
Xazinalar kalitini unga topshirdi. O‘lkani bosh-
qarish ishlarida uning fikri va maslahatini so‘ray-
digan bo‘ldi. Shunday qilib, shag‘olning martabasi 
kundan kunga ziyoda bo‘ldi.
Bu esa shohning atrofidagilarga yoqmadi. Ular 
hammasi bir bo‘lib, shag‘olni ag‘darish uchun har 
qanday yo‘l axtara va tadbir ko‘ra boshladilar. 
Nihoyat, bir ovozdan sherning «bekitib qo‘ying» 

---

278
deb tayinlab ketgan lazzatli go‘shtini o‘g‘irlab, 
shag‘olning uyiga yashirish qaroriga keldilar. 
Shunday qildilar ham. Ertasi kun sher o‘sha 
go‘shtni yegani kelganida, unga: «Go‘sht o‘g‘ir-
lanibdi», – dedilar, shu vaqtda shag‘ol yo‘q edi. 
Sherning g‘azabi alangalanganini, sabr kosasi 
to‘lib-toshganini ko‘rgan dushmanlar niyatlarini 
amalga oshirish payti kelganligini ang ladilar.
Ulardan biri dedi: 
– Garchi shohga yoqmasa-da, biz uni foyda va 
zarariga aloqador bo‘lgan barcha hodisalardan 
xabardor qilishni o‘z burchimiz deb bilamiz. Men 
go‘shtni shag‘ol o‘z uyiga olib ketgan, deb eshitdim.
Yana biri dedi:
– Men bu gapga ishona olmayman. Bu ishni 
yaxshilab tekshirish kerak, odamzodni bilish 
qiyin...
Uchinchisi dedi: 
– To‘g‘ri, birovning ko‘nglidagi narsani bilish 
qiyin. Agar go‘sht uning uyidan chiqsa, boshqa 
xiyonatlari to‘g‘risidagi gaplarga ishonsa bo‘ladi.
Boshqasi dedi: 
– O‘z mansab va mavqeyiga ishonib, har narsani 
qilaverish ham yaxshi emas, xoin hech qachon o‘z 
jinoyatini yashira olmaydi.
Yana birisi dedi: 
– Men uning hiylakor va riyokor ekanligini bilar 
edim. Birinchi qarashdayoq ishlarining oqibati 
nima bo‘lishini anglagan edim va allakimga, bu 
taqvodorning ishi oxiri rasvochilik bo‘ladi, undan 
katta xatolar, kechirilmas gunohlar sodir bo‘ladi, 
deb aytgan edim.

---

279
Yana bir boshqasi dedi:
– Sizlarning hammalaringiz e’tiborli va sinalgan 
zotlarsiz. So‘zlaringizdan shubhalanib bo‘lmaydi, 
lekin eng to‘g‘ri tadbir shuki, shoh shag‘olning 
uyiga birortani yuborib, uyini tintuv qildirsin. Ana 
shunda haqiqat yuzaga chiqadi.
Yana bir boshqasi dedi: 
– Bo‘lmasa: shoshilish kerak shag‘olning 
josuslari har yerda bor, o‘g‘irlik molni bekitib 
qo‘ymasinlar...
Boshqasi dedi: 
– U xoin gunohi aniqlansa ham, makr-hiyla 
ishlatib shunday bahonalar topishi mumkinki, 
natijada biz shohning oldida gunohkor bo‘lib 
qolamiz.
Shohning g‘azabi alangalanib turganida aytil-
gan bu gaplar uning yuragida shag‘olga qarshi 
shubha uyg‘otdi. U shag‘olni chaqirib kelishlarini 
buyurdi. Shag‘ol yetib kelgach, go‘sht qayerda 
ekanligini so‘radi.
Shag‘ol dedi: 
– Sizga taom tayyorlash uchun ertalab oshpaz-
larga bergan edim.
Oshpazlar ham dushman tomonida edilar. Ular 
dedilar: 
– Yolg‘on gapiryapti, bizga go‘sht bergani yo‘q.
Shundan keyin sher shag‘olning uyiga bir 
necha odam yubordi. Ular shag‘olning uyidan 
go‘shtni topib keltirdilar.
Shunda hozir bo‘lganlardan biri – shu vaqt-
gacha indamasdan o‘tirgan, o‘zini odil qilib 
ko‘rsatishga tirish gan, masala isbot etilmaguncha 

---

280
ishga aralashmaydigan qari bo‘ri oldinga chiqib 
dedi:
– Bu pastkashning kirdikori ochildi. Endi shoh 
tezlik bilan uni jazolashi lozim. Aks holda jinoyat-
korlar qo‘rqmaydigan bo‘lib qoladilar.
Shoh shag‘olni zindonga solishga amr qildi. U 
yerdagilardan biri dedi: 
– Jinoyat oshkor bo‘lgandan keyin ham shoh 
aybdorni jazolashni paysalga solmoqda. Taajjub!
Sher oradan bir necha kun o‘tgach, shag‘olga 
xabar yubordi va ayttirdi: 
– Agar gunohi kechirilishini istasa, uzr so‘rasin.
Uning mulozimlaridan biri bu gapni shag‘olga 
yetkazmay, uning nomidan bo‘lmag‘ur gaplarni 
kelib aytdi. Buni eshitib, shohning qoni qaynab 
ketdi, ichgan ontini ham unutib, shag‘olni qatl 
etishga qaror qildi. Bu xabar sherning onasiga 
yetib bordi. U sherning shoshilayotganini bilib, 
o‘z-o‘ziga dedi: 
– Tezda borib o‘g‘limni bu xatodan xalos et-
mog‘im lozim...
Ona kelib, shag‘olni qatl etish ishi topshirilgan-
larga buyruqni ijro etishni kechiktirish kerakligini 
aytdi, so‘ngra o‘g‘lining oldiga borib dedi: 
– Shag‘olning gunohi nima, nechun uni o‘ldir-
tirmoqchi bo‘lding?
Sher bo‘lgan gapning hammasini aytib berdi.
Onasi dedi: 
– O‘g‘lim, shoshilinch bir ishni qilib, pushay-
mon bo‘lish shohlarga yarashmaydi. Shohlar 
uchun sabr va mulohazadan sharafli narsa yo‘q. 
Sen shuni bilib qo‘yki, xotinning yaxshi bo‘lishi 

---

281
eriga, o‘g‘ilning itoatkorligi otasiga, shogirdning 
bilimi muallimiga, lashkarning jang ga layoqati 
sarkardasiga, raiyatning tinch-omonligi shohlar-
ga bog‘liq. Shohlarning aqlli ekanini ko‘rsatuvchi 
belgi raiyatni yaxshi bilish, odamlarga tajribalari 
va iste’dodlariga muvofiq vazifa topshirishdan 
iboratdir. Agar xizmatchilar bir-birlariga choh 
qazib, sadoqatli odamlarni xiyonatda ayblasalar, 
xoinlarga sodiqlik libosini kiydirsalar, yaxshini 
yomon, yomonni yaxshi desalar, shoh ularni 
qo‘llamasligi kerak. Shohning o‘zi ishni yaxshi 
tekshirib, haqiqatni yuzaga chiqarmagunicha, 
sadoqatli va ishonchli odamlarni jazolamasligi, fi-
dokor xizmatchilarning kechmishdagi xizmatlarini 
hamisha ko‘z o‘ngida tutishi, yaxshi fazilatlarini 
esda saqlab, bergan foydalarini unutmasligi ke-
rak. Iste’dodsiz odamlarning hunar egalari haqida 
aytgan so‘zlariga ishonmaslik kerak... Shag‘ol se-
ning xizmatingda ulug‘ vazifa va yuksak mavqega 
ega bo‘lgan edi. Endi sen uning haqida bergan 
buyrug‘ingni bekor qilib, uni ham, o‘zingni ham 
dushmanlar ta’nasidan muhofaza etishing, raqib-
larning g‘alaba qozonishlariga yo‘l bermasliging 
kerak. Sen o‘zingga yarasha oliyjanoblik va ehti-
yotkorlik bilan bu ishni tekshirib ko‘r, o‘z vijdoning 
oldida va raiyat qarshisida xijolat chekma. Axir bir 
go‘sht parchasi shunchalik katta narsa emaski, 
shag‘ol uning uchun o‘z nomini bulg‘asin. Buning 
ustiga, sen bilasanki, shag‘ol butun xizmati mud-
datida go‘sht yemagan. Shuning uchun ham, bu 
ish oydinlashmaguncha jazolashni paysalga solib 
tur, chunki faraz hamda taxminga qarab ish qilish 

---

282
natijasida ko‘pgina noto‘g‘ri hukmlar chiqarilgan. 
Masalan, tun qorong‘iligida yaltiroq qurtni birin-
chi ko‘rgan odam uni cho‘g‘ deb o‘ylashi mumkin, 
lekin qo‘liga olib qarasa, aldangani ma’lum bo‘ladi. 
Bir narsani juda yaxshilab o‘rganmasdan turib, 
u haqda qat’iy bir qarorga kelish noto‘g‘ridir. 
Axir nodonning olimga, nomardning mardga, 
qo‘rqoqning jasur odamga hasad qilishi hamma-
ga ma’lumdir... Menimcha, go‘shtni shag‘olning 
uyiga uning raqiblari olib borib qo‘yganlar. Xoin 
odamlarning qanchalik baxil bo‘lishlarini hamma 
biladi. Ayniqsa, oliyjanob odamni ko‘rganlarida, 
hasadning had-hududi bo‘lmaydi. Ko‘kdagi qush-
lar, dengizdagi baliqlar, sahrodagi hayvonlar ham 
bu badbaxtlarning qo‘lidan o‘z jonlarini salomat 
qutqara olmaydilar... Sen bu ishda sabrli bo‘l. 
O‘zingga xos ulug‘vorlik bilan haqiqatni yuzaga 
chiqar, shag‘olni o‘ldirish esa oson gap, bu ishni 
keyin qilsang ham bo‘laveradi.
Sher diqqat bilan onasining so‘ziga quloq solib, 
es-hushi joyiga keldi. Shag‘olni yoniga chaqirib 
dedi: 
– Ahd-u paymonimizga muvofiq, sening uzring-
ni qabul qilib, gunohingni kechirish dushmanlar 
so‘ziga e’tibor berishdan ko‘ra afzal.
Shag‘ol dedi:
– Podsho masalani oydinlashtirmaguncha yur-
agim tinchimaydi, yuzimda dog‘ qoladi. Bu ish qa-
nchalik sinchiklab tekshirilsa, mening to‘g‘riligim 
va sadoqatli ekanligim hamma xizmatchilarga 
shunchalik oydin bo‘ladi.
Sher so‘radi:

---

283
– Buning uchun nima qilmoq kerak?
Shag‘ol dedi: 
– Buning uchun tuhmatchilarning har biri 
bilan ayri-ayri suhbatlashmoq kerak. Aytsin-
lar, nima uchun go‘sht yeydiganlar, bir parcha 
go‘sht ustida bir-biri bilan bo‘g‘ishadiganlar 
bir tomonda qolib, bu gunohni mening ustim-
ga ag‘darmoqdalar. Shohning bunday savoliga 
javob bermasdan shovqin-suron solsalar, shoh 
haqiqatni so‘zla ganlarni gunohidan kechaman, 
deb va’da bersinlar.
Ana shunda haqiqatning yuzidan parda olib 
tashlanadi va mening to‘g‘ri va sofligim isbot 
bo‘ladi.
Sher dedi: 
– Bir begunohga bo‘hton qilib, halok etmoqchi 
bo‘lganlarning gunohini kechirib bo‘ladimi?
Shag‘ol dedi: 
– Afv shohlarning hurmati va shuhratini oshira-
di, qanchalik qudratli ekanini ko‘rsatadi. Gunoh-
kor tavba qilib, sadoqat bilan xizmat qilaman deb 
ont ichsa, undan qasos olish insofsizlik bo‘ladi. 
Olimlar yomon ishning oldini olib, gunohni ke-
chirmoq savob ish qilmoqqa barobardir, deganlar.
Sher u aytgandek qilib, ishni tekshira boshladi. 
Borgan sari masala oydinlashdi, ba’zilar gunohla-
rini e’tirof qilishga majbur bo‘ldilar, boshqalari 
esa ularning so‘zlarini tasdiqladilar. Shag‘olning 
gunohsiz ekanligi tamomila ma’lum bo‘ldi. Buni 
eshitgan sherning onasi o‘g‘lining yoniga kelib dedi:
– Shoh bu bo‘htonchilarni nohaq kechiribdi. 
Endi bo‘lar ish bo‘libdi, aytilgan so‘zni qaytarib 

---

284
olib bo‘lmaydi, lekin sher bu voqeadan o‘ziga 
kerakli ibrat darsini olishi kerak. Bundan buyon 
mulozimlari to‘g‘risida aytilgan so‘zlarga quloq 
solib shubhaga tushmasligi, xoinlarning bo‘hto-
niga ishonmasligi, yomon niyatli fitnachilarga 
e’tibor bermasligi kerak. Ularning og‘ziga uril-
masa, bora-bora shu darajaga yetadilarki, ortiq 
ularni daf qilish mumkin bo‘lmay qoladi: sen 
shuni bilginki, sakkiz xil odam bilan do‘stlashib 
bo‘lmaydi. Birinchisi – o‘z so‘zida turmov chilar, 
ikkinchisi – nonko‘rlar, uchinchisi – yoshining 
kattaligiga qaramay, odob qonun-qoidalariga 
rioya qilmaganlar, to‘rtinchisi – osonlikcha xi-
yonat yo‘liga tushib ketadiganlar, beshinchisi 
– yolg‘onchilar, oltinchisi – ochko‘z, pastkash, 
maishatparastlar, yettinchisi – odamlardan sa-
babsiz shubhalanib, ularni asossiz gunoh kor 
qiluvchilar, sakkizinchisi – hayosizlar. Quyidagi 
sakkiz xil odamlar bilan do‘stlashish maqsadga 
muvofiq dir: birinchisi – qanoatli kishilar, ikkin-
chisi – o‘z so‘zidan qaytmaydiganlar, uchinchi-
si – olim va hunar sohiblarini qadrlaydiganlar, 
to‘rtinchisi – xiyonat va nomardlikdan nafrat 
etadiganlar, beshinchisi – yaxshi xulqli, nazokatli 
kishilar, oltinchisi – g‘azab vaqtida o‘zini qo‘lga 
oladigan lar, yettinchisi – saxiylar, sakkizinchisi – 
badaxloq odamlarning aysh-ishrat majlislaridan 
nafratlanuvchilar.
Shag‘ol ishining bunday tugashidan onasi 
mamnun bo‘lganligini ko‘rib, sher behad sevindi 
va dedi: 
– Bu sening xayrixohliging natijasida ro‘y berdi.

---

285
E’tiborli bir xizmatchi, ish biladigan, tadbirli 
maslahatchi oqlandi, sadoqatli, gunohsiz bir max-
luq o‘lim tahlikasidan qutuldi.
Bundan so‘ng sherning shag‘olga bo‘lgan mehri 
yana ortdi. Uni yoniga chaqirtirib kelib, dedi: 
– Senga to‘nkalgan ayblar asossiz ekanligi 
ma’lum bo‘lgandan keyin senga bo‘lgan hurmat 
va ishonchim yana ortdi. Avvalgiday o‘zingga top-
shirilgan vazifalarni bajaraver.
Shag‘ol dedi: 
– Shoh avvalgi ahdiga vafo qilmay, dush-
manlarning uydirmalariga ishondi. Bundan ke-
yin shunday hodisa ro‘y bermaydi deb kim ayta 
oladi...
Sher dedi: 
– Bu haqda gapirib o‘tirishga endi hojat yo‘q, 
chunki sening hurmating ham tushmadi, man-
sabing ham pasaymadi. Shuningdek, mening 
senga bo‘lgan ishonchimga putur yetgani ham 
yo‘q. O‘zingni qo‘lga olib, ish boshla.
Shag‘ol javob berdi: 
– Bu safar jonim salomat qoldi. Lekin dunyoni 
baxil, razil va og‘zi katta odamlardan tozalash 
juda ham qiyin. Shoh mendan mar hamatini darig‘ 
tutmas ekan, raqiblarning hasad va adovati ka-
maymaydi. Shohning ular so‘ziga quloq solgan-
larini bir daf’a ko‘rganlari uchun ular yana yangi 
tuhmatlar yog‘dirishdan, yangi bo‘htonlar to‘qish-
dan qaytmaydilar. Fitna-fasodchilarning bo‘hton 
va iftirolariga quloq osgan va xalqning falokatga 
tushishini istaydigan, nayrangbozlar ishining 
tomoshabini bo‘lgan bir shohga xizmat qilish 

---

286
o‘zini o‘zi o‘lim girdobiga otish bilan barobardir. 
Shunday shohga xizmat qilmoq kerakki, uning 
qalbi daryodek keng, irodasi tog‘dek mustahkam 
bo‘lsin. Na xiyonat bo‘ronlari uni to‘lqinlata olsin, 
na g‘azab zarbalari uni joyidan qo‘zg‘ata bilsin...
Sher dedi: 
– Sening so‘zlaring to‘g‘ri va ibratlidir. Lekin bu 
gap menga qattiq tegyapti.
Shag‘ol dedi: 
– Shoh raqiblarining yolg‘on so‘zlariga ishon-
ganida bundan ham qattiq gaplarni aytgan edi. 
Quruq tuhmatlarga quloq solgan odam endi to‘g‘ri 
va samimiy so‘zlardan achchiqlanmasligi kerak.
Sher dedi: 
– Bu ham to‘g‘ri, lekin ishingni diqqat bilan 
tekshirib, seni o‘lim girdobidan qutqarib qolgan 
men edim-ku.
Shag‘ol dedi: 
– Ammo shuni ham unutmaslik lozimki, 
shoshilinch holda o‘ldirishga hukm chiqargan 
shu shohning o‘zi edi.
Sher dedi: 
– Bilasanmi, xatoga ketib o‘limga mahkum 
etilgan odamga yangidan hayot berish eng buyuk 
yaxshilik va eng katta savob hisoblanadi.
Shag‘ol dedi: 
– Qancha uzoq umr ko‘rsam-da, shohning 
menga qilgan bu lutf va marhamatini qaytara 
olmayman. Ayniqsa, qatl etish haqida hukm 
e’lon qilingandan keyin afv etilib oqlanganligim 
shohning shu vaqtga qadar menga qilgan yax-
shiliklaridan, bergan in’omlaridan qimmatlidir, 

---

287
lekin shoh shuni ham biladiki, men unga sodiq 
quldek sadoqat bilan xizmat qilganman, undan 
hech narsani, hatto jonimni ham ayamaganman... 
Bu so‘zlarni aytishimdan maqsad mening ishimda 
xato qilganini shohning yuziga solish emas. Lekin 
men nodon va johil odamlarni ko‘rishga ko‘zi yo‘q 
ekanligini aytmoqchiman. Haqiqat oxir yuzaga 
chiqadi. Haq hamisha g‘olib kelib, nohaq mag‘lub 
bo‘ladi. Lekin bunga qaramay, dushmanlar yana 
sizda shubha uyg‘otib, shoh bilan mening oramga 
sovuqchilik solmasalar deb qo‘rqaman. Yo‘qsa, 
men hamisha shohning xizmatida kamarbasta 
bo‘lar edim.
Sher so‘radi: 
– Dushmanlar menda yana qanday shubha 
tug‘dirishlari mumkin?
Shag‘ol dedi: 
– Ular, siz shag‘olni azob-uqubatlarga soldin-
giz, endi u sizga nisbatan yuragida kin saqlaydi, 
deb aytishlari, ko‘nglingizda shubha uyg‘otish-
lari mumkin. Ayniqsa, o‘zining sodiq qulini xafa 
qilgan, uning mansabini pasaytirgan yoki dush-
manini baland vazifaga qo‘ygan shohlarda juda 
tez gumon tug‘dirish mum kin.
Albatta, aqlli odamlar biladilarki, bir xiz-
matchisida kamchilik borligini ko‘rgan shoh o‘zini 
mahkam qo‘lga olib, uni to‘g‘ri yo‘lga solsa, gap 
tashiydiganlarning, bo‘htonchilarning so‘zlariga 
quloq solmasa, bu xizmatchisining yuragida kin 
va gina qolmaydi. Chunki hech bir sodiq, iste’dodli 
xizmatchi yo‘qki, hech bir xatoga yo‘l qo‘ymagan, 
unga hasadchi do‘stlari biron musibat yetkazma-
gan bo‘lsin...

---

288
Sher dedi:
– So‘zlaring, haqiqatan ham, juda ma’noli va 
hikmatlidir. Haqiqatan, oliyjanob ekanliging 
ma’lum bo‘ldi. Endi bor, hech narsadan qo‘rqmay, 
ishingni boshlab yubor. Bundan buyon sendan 
shubhalanish va badgumon bo‘lish hech mumkin 
emas... Biz seni juda yaxshi bilib oldik. Bundan 
so‘ng sening haqingda sadoqat va samimiyatdan, 
insof va muruvvatdan boshqa har nima desalar, 
hammasi yolg‘on, boshdan oyoq iftiro va bo‘hton 
hisoblanadi. Bekorchi fikrlarga berilib ko‘nglingni 
buzma. Bizning ishonch va e’tiqodimizga hech 
shubhalanma...
Sher shunday ajoyib so‘zlar bilan shag‘olning 
yuragini zabt etdi va uni o‘z vazifasida qolishga 
ko‘ndirdi. Shag‘ol umrining oxirigacha rohat 
farog‘atda, noz-u ne’mat ichida yashadi. 
Shohlar bilan uning yaqin odamlari orasida ro‘y 
beradigan hodisalarga oid hikoyat mana shundan 
iborat...

---

289