Uşaq anatomiyasi, FİZİologiaysi və GİGİyenasi analizatorlar- duyğU ÜzvləRİ

QOXU ANALİZATORU

Burun boşluğunun yuxarı divarını xəlbir sümüyünün xəlbir səhifəsi və əsas sümüyü cisminin alt səthi,aşağı divarını sərt damaq,yan divarını əng cismi,xəlbir kağız səhifəsinin və damaq sümüyünün şaquli səhifəsinin burun səthləri təşkil edir.Burun boşluğu burun çəpəri vasitəsilə sağ və sol hissələrə ayrılır.Hər yarım tərəf də burun ba-lıqqulaqları vsitəsilə üst,orta və aşağı hissələrə bölünür.Burun boşluğuna bir sıra əlavə boşluqlar:əsas,alın,əng cibləri və xəlbir sümüyünün cisimləri birləşir.

Burun boşluğunun selikli qişasında çoxlu qoxu reseptorları var.Qoxubilmə hüceyrələrinin hər biri üzərində formaca iyə oxşayan bir sıra kirpiciklər yerləşir.Bu kirpi-ciklərin hesabına qoxubilmə sahəsi yüz dəfəyədək artır.İnsanda qoxubilmə sahəsi 510sm² -ə bərabərdir.Qoxubilmə hüceyrələri burun boşluğunda-tənəffüs yoluna maneçi-lik törətməyərək nisbətən kənarda yerləşmişdir.Çox kəskin iyi olan maddələr qoxubilmə sahəsinə daxil olduqda üçlü sinirin müəyyən sahəsini qıcıqlandırır,bu qıcıq isə tənəffü-sün müvəqqəti dayanması və asqırma kimi reflektor reaksiyalara səbəb olur.Qoxubilmə hüceyrələri çox yüksək həssaslığa malikdir.

Müasir məlumatlara görə,güman edilir ki,qaz halında olan maddələrin mole-kulları qoxubilmə hüceyrələrinin ifraz etdiyi mayedə həll olunmalıdır.Bu mayenin tərki-bində bir neçə qrup(4-ə qədər) fermentlər müəyyən edilir.Qoxulu maddələrin molekulları həmin fermentlərlə kimyəvi reaksiyalara girdikdə parçalanırlar ki,bu parçalanmadan ay-rılan enerji dalğası qoxubilmə hüceyrələrinin membranında oyanma yaradır.

Qoxubilmə hüceyrələrinin membranları üzərində yaranan oyanma dalğası, baş beyinin qoxubilmə soğanaqcıqlarındakı neyronlara çatdırılır.Neyronlar bu qıciqları beyin qabığının şırımında yerləşən qoxubilmə və qabıqaltı mərkəzlərə verir.

Yaşla əlaqədar olaraq qoxubilmə qabiliyyətinin incəliyi və ona qarşı orqanizmin həssaslığı müxtəlif yaş dövrlərində bir-birindən fərqlənir.Bundan başqa, qoxubilmə qabiliyyəti ayrı-ayrı fərdlərdə də eyni olmur.

Qoxu reseptorları embrional inkişafın ikinci ayından başlyaraq səkkizinci ayına qədər tam morfoloji formaya malik olur və təzə doğulmuş körpələr müxtəlif iylərə qarçı cavab reaksiyaları verir.Belə reaksiyalar mimiki əzələlər,ürək-damar və tənəffüs sistemlərində baş verən dəyişmələr şəklində özünü göstərir.Belə körpələrdə qoxu reseptorları nisbətən zəif olur,sonrakı inkişafda bu qabiliyyət möhkəmlənərək qoxuları bir-birindən fərqləndirmək kimi keyfiyyətlər inkişaf etməyə başlayır.Yaşlı adamlarda qoxubilmə qabiliyyəti məktəb yaşlı uşaqlara nisbətən zəif olduğu halda qoxuların müxtəlifliyini ayırd etmək qabiliyyəti uşaqlara (8-12 yaş və s.