Ушбу “Модда тузилиши” курсидан маърузалар матни асосида тайёрланган ы=ув =ылланмаси кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябр) =ылланишга тавсия этилган

Тayanch iboralar: ionlanish, ionlanish potensiali, elektromanfiylik, elektronga moyillik, qutblanuvchanlik va uning turlari, Klauzius-Mosotti tenglamasi.


moddalarning Qutblanishi

Moddalarning qutblanuvchanligi  uch qismdan iborat:

1. Тashqi maydon ta’sirida molekulalardagi elektronlarning yadroga nisbatan muvozanat holatidan siljishi.
Bunday qutblanish induksiyalangan dipol momentining paydo bo’lishiga olib keladi. _indq_el^. Ye; _elf(T) Ya’ni temperaturaga deyarli bog’liq emas, ya’ni ular juda yengil zarrachalar bo’lganliklari uchun Т0^oK ga yaqin temperaturadayoq, ular juda tez harakat qiladi.
2. Atom qutblanuvchanlik.
Elektr maydoni vositasida elektronlarning qutblanishi yadrolarning bir-biriga nisbatan qutblanishiga, siljishiga olib keladi.
3. Doimiy dipol momenti (₀) ga ega bo’lgan molekulaning tashqi maydonda ma’lum yo’nalishga ega bo’lib joylashishi oriyentatsion qutblanuvchanlik _orga bog’liq.
Demak,
_umq_el Q_at_or. _orqf(T) (1)
(1) ni Klauzius-Mosotti formulasiga olib borib qo’ysak R-umumiy qutblanish
deb belgilaylik.
Yorug’likning elektromagnit nazariyasiga binoan Yeq (Maksvell formulasi)
Lorenti-Lorens formulasi deyiladi.
Elektr maydoni sifatida yorug’likdan foydalanayotgan bo’lsak bunday maydonning chastotasi ^ ga teng. Bunday maydonda na atomlarning, na molekulaning qutblanishi ro’y bera olmaydi. Chunki ularning massasi elektronnikidan minglarcha marta katta.
Shuning uchun bunday maydonda faqat elektronlarning qutblanishigina, ya’ni refraksiya kuzatiladi.
Atom qutblanish.
Atom qutblanish atomlar va atom strukturalarining tebranishi natijasida ro’y beradi. Buning uchun chastotasi nisbatan uncha katta bo’lmagan IQ nurlardan foydalaniladi. Lekin umuman R_at qiymat jihatidan uncha katta emas. Klauzius-Mosotti formulasidan R ning o’lchov birligi hajm ekanligi ko’rinib turibdi. Shunga binoan o’lchashlar o’tkazilganda:
(geksan)0,26 sm³mol (suv)3,2sm³mol
ekanligi aniqlangan.(R_oP_oG’Eq (hajm)
Ammo xloranil deb ataluvchi modda uchun 15 sm³mol chiqqan. Bu yerda qutbli xossaga ega bo’lgan SO qutbli gruppachalar deformatsion tebranma harakatga kuchli darajada molik deb qaraladi.
Ko’pchilik moddalar uchun dan buning sababi larning sezilarli hissa qo’shishidadir.
Doimiy dipolga ega bo’lgan molekulalar uchun Debay _f bilan o’rtasida quyidagicha bog’lanish borligini ko’rsatdi.
qutbli molekulaning doimiy dipol momenti.
KqRG’N-Bolsman doimiyligi.
Bundan Т-absolyut temperatura, K.
Klauzius-Mosotti- Debay formulasi.
Bu formuladan foydalanib ₀ ni topish mumkin, chunki _0 bo’lgan hollar uchun Rf(Т).
Dipol momentini analitik usulda topish K-M-D formulasini ikki xil (Т₁ vaТ₂) temperaturalar uchun yozamiz:



Analitik usul tez bajarilsa ham, Т ning atigi ikkita qiymati uchun hisoblanganligi sababli aniqlik aytarlik darajada yuqori bo’lmaydi.
Dipol momentini grafik usulda topish bunday kamchilikdan ancha holi bo’ladi.




Grafikdan ko’rinadiki nazariya bilan mos ravishda qutbsiz moddalarning qutblanuvchanligi temperaturaga bog’liq emas. Chunki ularda temperetura ta’siriga kuchli ravishda beriladigan R_f0.
1) Тemperaturaga bog’liq, temperatura ortishi bilan kamayadi. Buni nazariy izohlash mumkin.
2) Qutbli moddalarning qutblanishi qutbsiznikidan R_or hisobiga kattaroq bo’ladi.
Qutblanish tabiiyki moddaning agregat holatiga bog’liq. Misollar

	R(gaz)	R(suyuq)
CH3I	77	42
CH3COOCH3	176	63
C2H5OCH3	62	52

Qutbli moddalarni suyuq agregat holatda tekshirayotganda to’g’ri natija olish uchun ularni qutbsiz erituvchilarda eritib suyuq eritmalari uchun R ni o’lchab so’ngra Sq1 gacha ekstropolyatsiya qilish mumkin.


Тayanch iboralar: dipol momenti, induksiyalangan dipol momenti, atom qutblanuvchanlik, elektr maydoni, Lorenti-Lorens formulasi, refraksiya, Klauzius-Mosotti-Debay formulasi, elektropolyatsiya.