V bob. Xalq hokimiyatchiligining konstitutsiyaviy asoslari l-§. Hokimiyat tizim id a d a V la t h okim iyati

3-§. D a v la t hokimiyati tizimining bo‘linishi prinsipi
O'zbekiston o'z taraqqiyotiga jahon davlatchilik taraqqiyoti- 
dagi eng ijobiy xususiyatlarni, prinsiplarni amalda qo Hash orqali 
erishishni maqsad qilib qo'ygan.
Davlatni tashkil etish, davlat hokimiyatini amalga oshirish 
masalasida ham barcha rivojlangan mamlakatlar tajribasida qo 1-
1 Qarang: 0 ‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi: (2012-yil 1-iyungacha bo'lgan 
o'zgartish va qo'shimchalar bilan) Rasmiy nashr - O'zbekiston Respublikasi Adliya 
vazirligj. - Т.: Adolat, 2012. -
1 2 5
-
148
-betlar.
95
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lanilib kelinayotgan va am alda o'zini oqlagan davlat hokimiyati 
tizim ining hokim iyatning qonun chiqaruvchi, ijro etu vch i va sud 
hokim iyatiga bo'linishi prinsipini ko nstitutsiyada m u sta h k am lash
va am alda qo'llash yo'lidan bordi.
Hayotda va ayrim yuridik m a n b alard a “hokim iyat bo'linishi 
prinsipi” degan atam a uchrab turadi. Aslida esa, davlat hokimiyati 
yagona, u bo'lnmaydi. Bo'linish d eg an d a faqat davlat hokimiyati 
tizim ining tarm oqlarga bo'linishi tushunilishi kerak.
A gar davlat hokimiyatini bir katta d a ra x t deb olsak, daraxt- 
ning shoxlari shu hokim iyatning tarmoqlaridir. D a ra x t shoxlarga 
bo'linishi bilan butunlay bo'linib ketm agan id ek , hokim iyat tizimi­
ning tarm oqlarga bo'linishi bilan h ok im iy atn in g yagonaligiga 
putur yetmaydi, chunki u bo'linib ketmaydi. Davlat hokimiyatini 
alohida tarm oqlar tomonidan am alg a oshirilishi h o k im iy atn in g sa- 
marasini oshiradi. Chunki ular shu ishga ixtisoslashgan.
O'zbekiston mustaqillikka erishgach, m u staqillik n in g birinchi 
huquqiy asosi “O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asos- 
lari to‘g'risida”gi 1991-yil 31-avgust Q onunida birinchi marta 
hokimiyat tizimi hokimiyatning bo'linishi prinsipida tash kil qilini- 
shi ko'rsatilgan.
Keyinchalik Konstitutsiyaning 
11-moddasida: 
“O'zbekiston 
Respublikasi davlat hokim iyatining tizimi h o k im iy atn in g qonun 
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokim iyatiga bo'linishi prinsipiga 
asoslanadi”, — deb belgilandi. Shu asosda O 'zbekistonda hokimi- 
yatni am alga oshiruvchi organlar tizimi barpo etildi.
M am lakatim izda qonunchilik hokimiyati Oliy Majlis, ijro 
hokimiyati Vazirlar M ahkam asi va hokimlar, sud hokimiyati Kons­
titutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy Xo'jalik sudi va hududiy tuzilish- 
lardagi sudlar orqali amalga oshiriladi.
H okim iyatning bo'linishi prinsipidan kelib chiqib, har bir alo­
hida hokimiyat tuzilmalarining vakolatlari aniq belgilab qo'yiladi.
H okimiyat bo'linishi prinsipi faqat vakolatlarni aniq belgilab 
qo'yishnigina nazarda tutmaydi. H okimiyat bo'linishi prinsipi:
- 
vakolatlarni biror-bir organ yoki shaxs qo'lida haddan ortiq. 
asossiz to'planishiga barham beradi;
96
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hokim iyat tu z ilm alarin in g bir-birining vakolatini egallash, 
ishiga aso ssiz aralash u v ig a chek qo‘yadi;
- 
turli hokim iyat organlari bir-birini nazorat qilib borishini 
ta’minlaydi.
H o k im iy atn in g bo linishi prinsipini joriy qilish faqat hokimiyat 
tuzilmalarini normal, yaxshiroq, malakaliroq ishlashini t a ’minlash 
uchungina e m a s, avvalo bu prinsip hokimiyatni to ‘g ‘ri tashkil 
qilish natijasida fuqarolarning huquq va erkinliklarini to‘la ta ’min­
lash, m an faatlarini kengroq, to'laroq ifodalashni maqsad qilib 
qo‘yadi. C hunki, h a r bir hokimiyat tuzilmasi o‘z vazifasini to'la va 
malakali bajarsa, huquq buzilishlariga barham beriladi.
H o k im iy atn in g bo‘linishi prinsipi hokimiyat tuzilmalarini bir- 
biridan holi, mustaqil bo‘lishiga imkon yaratadi. Demokratik dav- 
latda bu, ayniqsa, muhimdir.
H o kim iy atn in g bo‘linishi prinsipi aslo davlat hokimiyatining 
yagonaligiga p u tu r yetkazmaydi. Yagona davlat hokimiyati kuchli 
funksiya va vazifalarni am alga oshirish zarurligidan kelib chiqib, 
uning qonunchilik, ijro etish, sud faoliyatini kuchli, shu sohaga 
ixtisoslashgan o rg an la r olib borishini nazarda tutadi. U iarning 
mustaqilligi esa, o'zlariga yuklangan vazifalarni to’la bajarish im- 
koniyatini yaratadi.
H o k im iyatn in g bo'linishi prinsipining qonuniy asoslari mav- 
jud. Lekin bu prinsipni yanada kengroq amalga joriy etish uchun 
ko'plab qo‘shim cha tadbirlar o'tkazilmoqda.
M a m lak atim iz d a ikki palatali parlamentga o'tish, quyi Q o­
nunchilik palatasini professional asosda doimiy ishlovchi organga 
aylantirish ham , e n g avvalo, hokimiyatning bo'linishi prinsipini
chuqurroq joriy etishni ko'zlagan.
Olib borilayotgan sud-huquq tizimidagi islohotlar ham hokimi­
yatning bo'linishi prinsipi asosida sudlarni haqiqiy mustaqilligiga
erishishni nazarda tutadi.
Davlat hokim iyatining bo'linishi prinsipini mahalliy davlat 
hokimiyati organlariga nisbatan ham joriy etish mahalliy davlat 
organlari ishini takomillashtirishga olib kelishi haqidagi fikrlar 
hozirgi kunda o'z isbotini topmoqda.
97
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbekiston Respublikasi P reziden tin ing ijro hokimiyatining 
boshlig'i vakolatining bekor qilinishi h o k im iy a tn in g bo'linishi prin- 
sipini vanada kengroq qo'llash im koniyatini tu g 'dird i.
D em okratiya jarayonlarini rivojlanishi davlat qurilishi va 
boshqaruvini yanada erk in lik lash tirish siyosati hokimiyatning 
bo'linishi prinsipini yanad a c h u q u rro q qo'llash im konini berdi.
Bu haqda Prezident sh u n d a y fikr bildirgan: " . . .