Валидейнляримин язиз хатирясиня

Tikinti üçün müqavilə qiyməti siyahısı

Sıra №-si	Smeta və hesablamaların nömrəsi	Obyektlərin, işlərin və xərjlərin adları	Smeta dəyəri, min man				Bazar münasibətlərinə keçidlə əlaqədar, podratçı təşkilatın əlavə xərjləri	Müqavilə qiyməti min/ man
			Tikinti işləri	Quaşdırma işləri	Sair işlər və xərjlər	jəmi
1.	Yekun smeta hesablamaları (1991-ji ilin qiymətlərinə əsasən)	Bazis qiymətinə əsasən tikintinin smeta dəyəri…,…,. və s.	+	+	+	+	+	+
		Jəmi: Əlavə dəyər vergisi						+
		Yeuknu	+	+	+	+	+	+

Müəssisənin (sifarişçinin) Baş podrat təşkilatının

rəhbəri rəhbəri
_____________________ ____________________
İmza (a.s.a.) İmza (a.s.a.)

Ümumiyyətlə tikintidə müqavilə qiyməti iki əsas hissədən ibarətdir: smeta norma və qiymətləri əsasən hesablanmış bazis qiyməti, bazar amillərinin təsirini nəzərə alan əlavə göstərişlər. Bunları nəzərə alaraq, müqavilə qiymətinin siyahısının forması ümumi halda aşağıdakı jədvəl 11.1-də göstərilmişdir.

Müqavilə qiymətində «əlavə göstərijilər» bazis qiyməti səviyyəsindən artıq olan xərjləri nəzərdə tutur, bu da əsasən müqavilə üzrə topdansatış qiymətlərlə alınan material və konstruksiyalar, nəqliyyat xidmətlərində müqavilə tarifləri, smeta normalarında nəzərdə tutulmayan xərj növləri, investisiya bazarının konyukturu, tikinti riski və s. ilə əlaqədardır.
İlk görünüşdə müqavilə qiymətinin bazis göstərijisi öz strukturuna görə müəyyən dərəjədə tikinti məhsulunun smeta dəyərindən fərqli olur ki, bu da uzun müddətdir ki, sifarşçi ilə podratçı arasında hesablaşmada, tikintinin maliyyələşdirilməsində və planlaşdırılmasında istifadə olunurdu.
Həqiqətən müasir dövrdə bu fərq mühüm və prinsipial xarakter daşıyaraq, tikinti məhsulunun yaradılması və realizə olunması mexanizmindən başlamış müqavilə münasibətlərinin yeni prinsipial rolunu həmçinin, bazar şəraitində investisiya prosesində podratçının tutduğu yeni qaydalar əhatə edir.
Məlum olduğu kimi, tikinti quraşdırma işlərinin smeta dəyəri smeta sənədələrinin razılaşdırılmasına həmişə podrat tikinti təşkilatının diqqət mərkəzinin əsas predmeti olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq, uzun illər üzrə ümumi halda qəbul olunmuşdur ki, tikinti-quraşdırma işəlrinin dəyəri tikinti məhsuluun qiyməti rolunu oynayır.
Lakin, bazar iqtisadiyyatı şəraitində sifarişçi ilə podartçı arasında əmtəə-pul münasibətlərindən istifadə etməklə iqtisadi münaisbtələr sisteminin daha da güjləndirilməsi bu anlayışn getdikjə təkmilləşdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bunun üçün tikinti məhsulunun elə bir hissəsinin o, həjmi genişləndirilir ki, bu əmtəə formasında realizə olunur və müqavilə qiymətində nəzərdə tutulan tikinti-quraşdırma işləri, sair xərjlər, nəzərdə tutulmayan işlər üzrə ehtiyat xərjləri onun tərkibinə daxil edilir. Belə bir forma sifarişçi ilə potradtçı arsındakı iqtisadi münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsi üçün imkan yaradlır və yeni şəraitdə obyektlərin «açarla» təhvil verilməsinə şərait yaradır. Qeyd edilən vəziyyətlə əlaqədar olaraq, müqavilə qiymətinin tərkiibində olan tikinti-quraşdırma işlərinin qiymətləndirilməsi məsələsinin həll olunması sualı da meydana çıxır.
Tikintinin smeta dəyərinin bu elementi layihə təşkilatlarının (institutların), sifarişçilərin və podratçı təşkilatların diqqətlərinin buna qarşı daha da artırılmasını tələb edir.
Deyilənlər həmçinin işlərin həjminin hesablanmasına, material-itexniki və əmək ehtiyatlarına tələbat və əsaslandırılmış smeta normativlərinin tətbiq olunmasına da aid edilir. Tikinti-quraşdırma işlərnin həjminin etibarlı (gerçək) surətdə qiymətləndirilməsi tikintinin irləşdirilmiş smeta normatvləri ilə təmin olunmasından daha çox asılıdır.
Muqavilə qiymətinin təyin olunmasında tikinti-quraşdırma təşkilatlarının (firmaların) iştirakı ilə işlənilmiş oxşar-obyektlər üzrə smeta dəyərinin xüsusi göstərijilərinin tətbiq olunması məqsədəuyğun hesab edilir. Tikinti-qurşadırma işlərinin smeta dəyərinin etibarlı surətdə təyin etmək üçün obyektlərin mayihə-texnolci xüsusiyyətlərinin uçotunu, iqtisadi-joğrafi və təbii-iqlim amillərinin hərtərəfi nəzərə almalı və smtea normativlərindən istifadə etməklə, əsaslandırılmış formada müqavilə qiymətinin formalaşmasına zəruri şərait yaradır.
Müqavilə qiymətinin tərkibinə daxil edilən sair işlər və xərjlər podratçının fəaliyyətinə aid olub, sifarişçi və podratçı arasında iqtisadi münasibətlər sistemində keyfiyyətjə yeni bir formasıdır.
Qeyd edildiyi kimi, sair işlər və xərjlər, podratçı təşkilatın fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Lakin, onların tərkibi daxilən müəyyən qruplara bölünür ki, onların normalaşdırılması, smetalarda uçotunun aparılması forma və üsulları da müxtəlif olur.
Müqavilə qiymətində həmçinin, kompensasiyanın (əvəz etmələrin) miqdarı da göstərilir ki, bu da əsasən materialların dəyərində, nəqliyyat xərjlərində və s. yarana bilər.
Müqavilə qiymətinin tərkibinə daxil olan sair xərjlərin nomenklaturasına işçilərin yaşadığı yerdən iş yerinə və əksinə avtomobil nəqliyyatı ilə daşınmasına çəkilən xərjlər də daxil edilir.
Sair işlər və xərjlərin tərkibində xüsusi yeri smetalarda nəzərə alınan əlavə xərjlər tutur ki, bu da istehsal bazasının inkişafı, işlərin yüksək templə yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar olub, bu vəsaitlər smetalarda ayrıja hesabtlarla təyin olunur.
Yeni şəraitdə sair xərjlərin smeta üzrə səviyyəsi və bütövlükdə müqavilə qiyməti əsasən iki funksiyanı yerinə yetirir: podratçının iqtisadi jəhətdən əsaslandırılmış xərjlərinin örtülməsini təmin etməli və onun bu istiqamət üzrə həvəsləndirilməsini aktivləşdirilməli; tikintinin dəyərinin aşağı salınmasına şərait yaratmalıdır. Bununla əlaqədar olaraq, müqavilə qiymətində olan sair xərjlərin təyin olunması metodlarının təmilləşdirilməsi iki istiqamət üzrə ola bilər. Birinji, onların təyin olunmasında başlanjıq normativlərin güjləndirilməsi ilə əlaqədardır. Burada əsasən tikinti müəssisələrin (firmaları) və layihə təşkilatları tərəfindən yerli şəraiti və bazar atributlarını nəzərə almaqla işlənilən yeni normativlərdən geniş istifadə olunmasıdır.
İkinji istiqamət, tikintinin təşkili layihəsinin (TTL) tərkibində olan materialların daha dərin və tam formada işlənilməsi ilə əlaqədardır. Bu məlumatlara əsasən aparılan hesabat, uyğun tədbirlərin yerinə yetrilməsinə çəkilən xərjlərə, bu tədbirlərin həyata keçirilməsi nətijəsində alınan iqtisadi səmərəliliklə əlaqədardır.
Müqavilə qiymətiinn tətbiq olunmasına keçidlə əlaqədar olaraq, onun tərkibində olan nəzərdə tutulmayan işlər və xərjlər üzrə ehtiyat xəjlərinin təyin olunması metodları və onlardan istifadə olunması mexanizmi köklü surətdə dəyişmişdir. Nəzərdə tutulur ki, onların tərkibi obyekt üzrə ehtiyat daxil edilmir, amma, nəzərdə tutulmayan işlər və xərjlər üzrə ümumi ehtiyatın müəyyən hissəsi tikinti-quüraşdırma işlərinin dəyərinə və sair xərjlərə aid edilən yekun smeta hesabatında nəzərə alınır.
Beləliklə, nəzərdə tutulmayan işlər və xərjlər üzrə ehtiyatın həjminin artması, müqavilə qiymətinin təyin olunmasında bu qiymət özlüyündə poldartçı üçün onun səhvlərini düzəltmək hüququnun etiraz etməsinə görə ödəməni, istər smeta sənədlərinin razılaşdırılmasında, istərsə də tikntinin yerinə yetirilməsi prosesində nəzərdə tutur.
Müqavilə qiymətinin tətbiq olunmasının həyata keçilməsi, bütün investisiya prosesinin qarşısında duran mühüm məsələlrdən biri onun müqavilə qiyməğtinn əsasını təşkil edən tikintinin smeta dəyərinin etibarlığının yüksək səviyyədə olmasını təmin etməkdir.