Валидејнләр үчүн

Beşinci fəsil

Ayaqyoluna (tualetə) getməyin öyrədilməsi

Sual: Belə bir tə`limə ehtiyac varmı?

Cavab: Körpənin öz orqanizmini tanıması, orqanizmin daxili tələblərinə münasib cavab verməsi üçün ayaqyolu qaydalarını öyrənmək gözəl fürsətdir. Körpə həvəslə ayaqyoluna qaçır, bədənindəki artıq maddələri ifraz etməyi öyrənir. Bu tanışlıq əvvəlki tanışlıqlardan çox fərqlənir. Öz iradəsi ilə özünü idarə etmək onun üçün maraqlıdır.

Körpə yalnız zəruri əzələləri idarə etməyə qadir olduğu vaxt ayaqyoluna gedə bilər. Körpə bələyini batırırsa, demək, uyğun əzələləri nizamlamağa qadir deyil.

Bu inkişaf mərhələsi haqqında kifayət qədər mə`lumatımız var. İki yaşa yaxın olan uşaqlar sizin məsləhətlərinizdən boyun qaçırmağa başlayırlar. Onlar qadağan olunmuş işlərə daha çox maraq göstərdiyindən siz onlara “yox” əvəzinə “hə” deməklə istəyinizə nail ola bilərsiniz. Əgər uşağı çirkli köynəyi geyməkdən çəkindirmək istəyirsinizsə, ona bu köynəyi geyməyi tapşırın. O, öz müstəqilliyini nümayiş etdirmək üçün, çox güman ki, təmiz köynək tələb edəcəkdir. Onun bu şıltaqlıqları inkişaf əlamətidir. Onu ayaqyoluna məcbur göndərmək asandır. Amma könüllü şəkildə məqsədə çatmaq olmur. Bir sözlə, körpənin həyatının bu dövründə ayaqyolu qaydaları xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Sual: Ayaqyoluna getməkdə uşağıma kömək edə bilərəmmi?

Cavab: Bəli, belə bir kömək faydalı ola bilər. O, sidiyə getdiyi və bayıra çıxdığı zaman özünü nizamlamaq üçün köməyinizə ehtiyac duyur. Əlbəttə ki, onun bədən üzvlərini idarə etməkdə köməyin həddi var. Sizin məqsədiniz bu olmalıdır ki, uşaq ayaqyolunda özünə nəzarət edə bilsin. Valideyn öz diqqətini uşağın bədənindən xaric olan ifrazatlara yox, körpənin hərəkətlərinə yönəltməlidir. Uşaq bayıra çox çıxdıqda ona “afərin” deyib, bayıra az çıxdıqda onu danlamaq olmaz. Valideynin hər bir rəftarı körpə üçün örnəkdir. Adətən, ata-analar öz körpəsinin libasını soyundurmaqdan xoşhal olurlar. Amma uşaq bu işi bacarırsa, siz səbirli olub ona imkan verməlisiniz. Əksər hallarda valideyn öz körpəsinə qədim ayaqyolu adətlərini öyrətmək istəyir.

Bəzi valideynlər ayaqyolu qaydalarının öyrənilməsində körpənin yaddaşlı olmasını əsas götürür. Əslində belə deyil. Orta təbəqədən olan valideynlər uşağın ayaqyolu qaydalarını tez mənimsəməsi ilə iftixar edirlər. Bu işdə məntiq görmürəm. Sizin qarşınızda duran əsas vəzifə körpə psixoloji cəhətdən hazır olanadək səbr etmək və ayaqyolu qaydalarını davamlı şəkildə, körpələri həvəsləndirərək öyrətməkdir.

Sual: Ayaqyoluna getməyi hansı yolla daha asan öyrətmək olar?

Cavab: Hər bir uşaq diqqətli valideynlərin tə’limlərini daha asan qavrayır. Sizin biganəliyiniz onu həvəsdən salır. Unutmayın ki, uşaq valideynin ümidlərini doğrultmağa çalışır. Bir qrup uşaq isə öz istəklərinə üstünlük verərək inkişaf etməyə çalışırlar. Maraqlıdır ki, bu qəbildən olan körpələr valideyni daha dərindən dərk edə bilirlər.

Siz uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrətməkdə maraqlı olduğunuzu bildirməlisiniz. Amma uşaq elə qəbul etməməlidir ki, ona məhəbbətiniz yalnız bu işin nəticəsindən asılıdır. Siz körpənin ayaqyoludakı hərəkətlərinə ifrat həssaslıq göstərsəniz, uşaq elə başa düşə bilər ki, onun normal bayıra çıxa bilməməsi sizi qəzəbləndirir. Sizin ifrat diqqətiniz körpədə belə bir təəssürat yarada bilər ki, o sizi idarə etməyə qadirdir. Əgər uşaq sizin hisslərinizi ələ alırsa, mühüm bir qanunu tapdamış olursunuz. Uşağın ayaqyolunda bayıra çıxıb-çıxmaması sizin hisslərinizi qıcıqlandırmamalıdır. Sizin vəzifəniz ona ayaqyolu qaydalarını öyrətməkdir.

Bir müddət sonra ona bildirin ki, ayaqyoluna müstəqil şəkildə getməlidir. Tələblərinizdə səbirli olun və körpəyə anladın ki, tələb etməyə haqqınız var. Unutmayın ki, övladınız bu işdə tənhadır. Bə`zən kiçik bir səhv üzündən uşaq özünü bulayır. Bu halda ona kömək göstərmək lazımdır. Axı bütün işlərdə nöqsan labüddür.

Sual: Ayaqyolu qaydalarını öyrətmək üçün nə qədər vaxt lazımdır?

Cavab: Əgər bu işə çox tez, məsələn, körpənin bir yaşı olmamışdan başlasanız, onu çətinliyə salmış olacaqsınız. Axı o hələ ayaqyoluna getməyin mə`nasını anlamır. Körpə ifrazat məsələlərində tez-tez özünənəzarəti itirir. Çünki onun öz bədən üzvləri ilə kifayət qədər tanışlığı yoxdur. O, sizi razı salmayan hərəkətlərinə görə məhəbbətinizi itirməkdən qorxur. Uşaq düşünəndə ki, siz əsəbləşəcəksiniz, narahatçılıq keçirir. Çünki bu yaşda olan körpələr sizin əsəbi vəziyyətinizi öz istəklərinə rədd cavabı kimi dəyərləndirir.

Əgər aşağı yaşdan başlayaraq uşağa ayaqyolu qaydalarını öyrətməyə başlasanız, uşaq elə təsəvvür edəcəkdir ki, o, göstərişlərə əməl etməklə sizi razı sala bilər. Əgər siz körpənizi onun hər hansı yaxşı işinə görə alqışlasanız, uşaq öz paklığı ilə sizin məhəbbətiniz arasında əlaqə görür. Əksinə, o elə düşünür ki, sizin tapşırığınızı yerinə yetirə bilməsə, rədd olunacaq. Bütün bu münasibətlərdə körpə şiddətli bir həyəcan keçirir.

Az yaşlı körpəyə ayaqyolu qaydalarının öyrədilməsinin başqa bir mənfi tərəfi də var. Sizi razı salmaq istəyən körpə bağırsaqlarını gücə salır. Axı o baş verənlər arasında əlaqə yaratmaqda acizdir. O özünü hələ ki, idarə edə bilmədiyi halda valideyn onun normal ifrazatına görə onu alqışlayır. Hansı ki, ifrazatın xaric olmasında körpənin heç bir rolu yoxdur.

Valideynin bu münasibəti bir neçə dəfə təkrarlandıqdan sonra uşaq anlaya bilmir ki, valideyn onu məhz hansı işinə görə alqışlayır. Uşaq bu razılığı itirməmək üçün kor-koranə çalışır.

Əgər ayaqyolu qaydalarını öyrətməyə vaxtından əvvəl başlasanız, uşağa elə gələ bilər ki, onun bədənini özü yox, siz idarə edirsiz. O, bütün bədən hərəkətlərini sizə həvalə edə bilər. Əgər belə bir hadisə baş vermiş olarsa, körpənin bütün hərəkətlərinə nəzarəti öz öhdənizə götürmüş olacaqsınız.

Nadir hallarda təsadüf olunur ki, bə`zi analar həftədə və ya iki həftədə bir imalə vasitəsi ilə övladlarının bağırsaqlarını yuyurlar. Onlar körpənin meylinin əksinə olaraq, orqanizmin daxili işlərinə qarışır və bu işdən ləzzət alırlar. Bu proseslər bir neçə dəfə davam etdikdən sonra körpə başqalarının nəzarətindən xoflanır. Olduqca xoşagəlməz nəticələr də baş verə bilər. Vaxtaşırı imaləyə öyrəşmiş uşaq bu işdən xoşlana bilər və onun həyatında şəxsiyyətini puça çıxaracaq vərdişlər yaranar.