Veri elde etme yöntemleri

Görüşme Tekniğinin Uygulanmasında Dikkat Edilecek Noktalar

Soru Sorma: Sorunun ifadesinde yapılacak bir değişiklik elde edilecek sonuçları etkileyebilir. Eğer görüşmeci sorunun hatalı olduğunu düşünüyorsa, görüşme sırasında bir değişiklik yapmamalı, daha sonra hangi açıdan hatalı olduğunu raporda belirtmelidir.

Soruları anlamakta güçlük çekenlerle karşılaşılabilir. Bu durumda görüşmeci soruyu kendisine göre yorumlamamalı, olduğu gibi tekrar sormalıdır. Eğer gene anlaşılmıyorsa “bilmiyor” seçeneği işaretlenmelidir.

Sorular teker teker, anket formundaki sıraya göre sorulmalıdır. Sıraya uymadan sorulan bir soru ondan sonra gelecek bir sorunun cevabını etkileyebilir.
Cevap Alma: Araştırmaların yapılış gerekçesi görüşülen kişilerin konu hakkındaki fikirlerini almaktır. Görüşmecilerin en sık yaptığı hatalardan biri, konu hakkında yeterli bilgiye ve bir fikre sahip olmayan kişileri yönlendirmeye çalışmalarıdır. Ama bu şekilde alınan cevap, görüşülen kişiye ait düşünceler olmaktan ziyade, görüşmecinin empoze ettiği düşüncelerdir. Böyle bir durumda kişinin düşüncelerini toparlamasına yardımcı olunmalı ve yardım isteme çabalarına karşı durulmalıdır.
Kayıt Tutma: Alınan cevabın doğru not edilmesi de görüşmenin hatasız yürütülmesi kadar önemlidir. Görüşme süreci ne kadar etkili yürütülmüş olursa olsun, cevaplar forma doğru işaretlenmediği sürece görüşme değerini kaybeder. Görüşmeci cevabı işaretlememişse soru sorulmamış demektir. Ayrıca kişinin verdiği cevaptan başka bir cevabı işaretlemişse, sonuç gerçekleri yansıtmaz. Görüşmeci doğru kayıt tutmazsa, edinilen bilgilere dayanılarak yapılacak çözümleme, yorum ve genellemelere güvenilemez.

Kişisel Görüşme Yönteminin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri

Üstün Yönleri:
●Diğer anket türlerine göre daha esnektir. Anlaşılmayan sorular için açıklamalarda bulunulabilir. Soruların hatırlanabilmesi için, hatırlatıcı yardımlardan yararlanılır. Yanıtlar arasındaki çelişkileri gidermek ve yanıtları doğru ve net biçimde açıklığa kavuşturabilmek olanaklıdır.

●Kişisel iletişimin sağlayacağı avantajla bir güven duygusu yaratılır ve bu durum görüşülen kişinin ilgisini çekerek duyarlı ve özel konularda doğru yanıtlar alınmasını kolaylaştırır. Öte yandan işbirliği sağlamak daha kolay olduğundan, daha fazla soru sorup daha fazla bilgi toplanabilir.

●En önemli üstün yönlerinden biri, diğer yöntemlerde olmayan gözlem yapabilme olanağının sağlanmasıdır. Görüşme sırasında, görüşülen kişinin tepkileri anında görülebildiği gibi, ortamın da dikkatlice incelenmesi söz konusudur. Bu durum elde edilecek bilginin miktarı ve doğruluğu konusunda önemli katkılar sağlar.

●Görüşme için başvurulacak işbirliği ve görüşme yapmaları önceden saptanabilir ve böylece cevap vermeme oranının azalması olanaklı hale gelebilir.

Zayıf Yönleri:
●Deneyimli ve bilgili görüşmeciler gerektirdiğinden ve görüşmenin fazla zaman almasından dolayı maliyetler yüksektir.

●Görüşmecinin etkilemesi söz konusudur. Önyargılı ve hatalı davranışlar olumsuz etkiler yaratabilir. Ayrıca yanıtların kaydedilmesinden, yanıtları yönlendirmeden ve hatta hayali görüşme yapılmasından kaynaklanan hatalar söz konusudur.

3.4.2 YAZIŞMA YÖNTEMİ İLE VERİ ELDE EDİLMESİ
Yazışma yöntemi ile veri toplama ya bir konu hakkında mektupla bilgi isteme ya da konuya ilişkin hazırlanan soru kağıdını gönderip, işlenerek geri yollanmasını sağlamak şeklinde olur. Geçmiş yıllarda yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Ancak gelişen teknoloji ile etkinliğini kaybetmiştir. Bu türün en önemli özelliği, görüşmecinin bulunmamasıdır. Sorulan sorulara cevap vermek ve anket formunu geri postalamak cevaplayıcıya düştüğünden, oluşturulacak işbirliği ve cevaplamadaki olumlu ilgilenim başarıyı doğrudan etkileyebilecektir.

Yazışmanın başarılı olmasında ilk koşul uygun soruların hazırlanmasıdır. Çünkü araştırmacı ile kaynak kişi arasındaki tek iletişim aracı sorulardır. Yazışma yöntemindeki soruların özellikleri:

▪ Sorular net ve anlaşılır olmalıdır.(Her türlü yanlış anlamayı önleyecek nitelikte olmalıdır.)

▪ Sorular mümkün olduğunca kapalı uçlu olmalıdır. Kapalı uçlu soru sormanın 3 önemli yararı vardır:

­ Cevaplamada istenen bakış açısına davet etmesi

­ Araştırmacıya değerlendirme kolaylığı vermesi

­ Kişi için cevaplama kolaylığı sağlaması
Kapalı uçlu sorularda dikkat edilmesi gereken husus; cevap seçeneklerinin değişkenin genel özellikleri ve sınırları dikkate alınarak belirlenmesidir. Çünkü olası tüm seçenekleri içermeyen kapalı uçlu sorular araştırma sonucunda beklenmeyen durumlarla karşılaşmamıza neden olabilir.
▪ Anket sorusu her şeyi ifade eder olmalıdır. Cevaplayanın soruları cevaplayabilmek için ihtiyacı olan tüm bilgiyi içermelidir.

Yazışma Araçları

1)Sunuş(Açıklama) Mektubu
Sunuş mektubu, soru kağıdının hangi araştırma için ve hangi amaçla hazırlanmış olduğunu ve kişiden neler beklediğini belirterek, kişiye, soru kağıdını cevaplamadan önce bir ön bilgi verir. Sunuş mektubunun özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
● Sunuş mektubu mümkün ise kişiye hitap etmeli, pozisyonu ve ismi bulunmalıdır.

● Sunuş mektubu olabildiğince kısa olmalı ve çalışmanın yararlarını açıklamalıdır.

● Cevaplayıcıların dikkatli ve sistemli biçimde seçilmiş olduğu vurgulanarak anket formunu doldurmanın önemi açıklanmalıdır.

● Cevapların gizli tutulacağı ve cevaplayanların isimlerinin açıklanmayacağı, yalnızca ortak bir formda raporlanacağı vurgulanmalıdır.

● Kesin bir geri gönderme tarihinin belirtilmesi olumlu etki yapabilecektir.

● Anket uygulanmasının önemini ve güvenilirliğini arttırmak için kimin destek verdiğinin belirtilmesi gereklidir.

● İstendiği takdirde, sonuçların gönderilebileceği belirtilmelidir.

● Her sunuş mektubu, göndericinin kendi el imzasını taşımalıdır.

● Varsa parasal ve parasal olmayan teşviklerin ne olabileceği açıkça vurgulanmalıdır. Örneğin; sinema bileti, çekiliş bileti,vb.

Milli Eğitim Bakanlığı'nın Ankara'daki ortaöğretim öğrencileri üzerinde yapmak için okullara gönderdiği anketteki sunuş mektubu aşağıdaki gibidir:

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Yayımlar Dairesi Başkanlığı

SAYI :B.08.0.YDB.0.24.05.00.613.1/ ' ANKARA

KONU : Nutuk ve Klâsikler ile İlgili Alan Araştırması

Bakanlığımız kültür eserleri kapsamında, Batı Klasikleri, Dünya Edebiyatından Seçmeler ve Düşünce Eserleri dizilerinde yayımlanan eserler ile Atatürk Dizisinde yayımlanan "Nutuk" adlı eserin, ortaöğretim düzeyindeki öğrenci ve gençlerimiz tarafından kolayca anlaşılır duruma getirilmesi için özgünlükleri zedelenmeden sadeleştirme ve/ veya redaksiyon ve tashihleri yapılacaktır. Bu bağlamda, Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenleri ile öğrencilerin görüş ve önerileri, yapılacak çalışmanın içeriğinin belirlenmesinde temel veri olarak değerlendirilecektir.

Araştırmanın, ekli "Açıklamalar" doğrultusunda titizlikle uygulanması, anket formları ile alınan verilerin her eser için öğrenci-öğretmen bazında ayrı ayrı değerlendirilip il sonuçlarının alınması ve sonuçların diskete aktarılarak, disketlerin bilgisayar çıktıları ile birlikte en geç 07/05/2002 tarihinde Bakanlığımızda olacak şekilde gönderilmesi hususunda gereğini önemle rica ederim.

Mehmet TEMEL

Bakan a. Müsteşar V.


2)Form ve Yönerge

►Form

Anketin anlaşılabilirliğini arttıran,kaynak kişiye, kendisinden beklenenleri açık seçik bildiren, biçim ve içerik çalışmalarıdır. İyi bir yazışma aracı,titiz bir çalışma ürünü olduğunu her hali ile belli edebilmelidir.Anket formu şu özellikleri içernelidir:

• 
  Göze hoş görünür olmalı, temiz ve düzenli olmalı, ayrıca sorular kolayca okunup
  izlenebilmeli.
  
• 
  Soruların cevaplandırmasını kolaylaştırmalı.
  
• 
  Veri işleme sistemlerinden yararlanmaya karşı hazırlık içermeli.
  
• 
  Gerektiğinde kullanılmak üzere,ek açıklamalar için uygun boşluklar bırakılmalı.
  

►Yönerge

Anketteki soruların nasıl cevaplandırılacağını belirten açıklamalardır. Yönerge,anketin başlık sayfasından hemen sonra ve sorulardan önce yer ahr.Yönergede,soru türleri belirtilerek,her birinin nasıl cevaplandırılacağı, her cevabın hangi anlama geleceği,örneklerle açıklanmalıdır.

İyi bir form ve uygun bir yönerge,anketin, istenen biçimde doldurulmasına yeterli olmalıdır. Kaynak kişi, bu aşamada, araştırmacının ek açıklamalarından yoksundur. Bu gerçek unutulmamalıdır. Ayrıca araştırmacı, anketi, "yazdıklarının aksi yorumundan kendisinin sorumlu olduğunu" bilerek hazırlamalıdır.

Milli Eğitim Bakanlığının Ankara'daki ortaöğretim öğrencileri üzerinde yapmak için okullara gönderdiği anketteki yönerge bölümü aşağıdaki gibidir;

B.Okul Müdürlüklerince Yapılacak İş ve İşlemler:

1. İl Milli Eğitim Müdürlüğünce gönderilen eserler okul demirbaşına kaydedilecektir.

2. 
   İl Milli Eğitim Müdürlüğünce gönderilen eserlerin öğrenci ve öğretmenlerce okunup
   incelenecek, örnek sayfalar şube sayısınca, anket formları ise Türk Dili ve Edebiyatı
   öğretmenleri ve öğrenci sayılarınca çoğaltılacaktır,
   
3. 
   Okunup incelenecek örnek sayfalar ile anket formları, Türk Dili ve Edebiyatı
   öğretmenlerine dağıtılacaktır.
   

4. Araştırmanın titizlikle yürütülmesi ve derslerin aksatılmaması sağlanacaktır.

5. 
   Öğrenciler ile Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerince doldurulan anket formlarının,
   okulun Türk Dili ve Edebiyatı zümre öğretmenleri başkanına teslim edilmesi sağlanacaktır.
   
6. 
   Türk Dili ve Edebiyatı Zümre Öğretmenleri Başkanının başkanlığında, okulun öğretmen
   veya diğer personeli arasından okul müdürünce bir komisyon oluşturulacaktır.
   
7. 
   Her eser için uygulanan öğrenci ve öğretmen anketleri ayrı ayrı iki forma aktarılarak bu
   formlardaki verilerin okul bazında sonuçları alınacaktır. Bu veriler iki ayrı diskete
   kaydedilecek ve disketler, bilgisayar çıktıları ve uygulanan anket formları ile birlikte en
   geç 31/05/2002 tarihine kadar İl Milli Eğitim Müdürlüğüne teslim edilecektir.
   

Soruların Sıralanışı

Görüşme sorularının sıralanışı burada da geçerlidir.Soruların genelden özele akışı ankette daha da önemlidir.Bu amaçla hazırlanan sorulardan bir bölümü,önceki sorulara verilen cevaplara bağlı olarak cevaplandırılmadan atlanabilir.Bu durumda "devam" ya da "atla" komutlarının verildiği trafik soruları bulundurulmalıdır.

Güneydoğu Bulgaristan'da yaşayan Türk,Bulgar ve Pomak bayan etnik grupları arasındaki sosyo-kültürel farklılıkları belirlemek amacıyla yapılan bir araştırmadan trafik soru örneği;

Kadınların çalışması konusunda ne düşünüyorsunuz?

( )1.Çalışmalı ( )2.Çalışmamalı

Çalışmalı diyorsanız hangi durumlarda çalışmalı?(Tek seçenek)

( )1.Kadın evlenmeden önce çalışmalı

( )2.Anne oluncaya kadar çalışmalıdır

( )3.Evde aile büyükleri varsa çalışmalıdır

( )4.Ailenin ekonomik sıkıntısı varsa çalışmalı

( )5.Her zaman çalışmalı

( )6.Diğer

İkinci bir nokta da, bu sıralamanın ileride yapılacak çözümleme işlemlerini kolaylaştıracak nitelikte olmasıdır.Aralarında ilişki aranacak sorular,olabildiği ölçüde bir arada tutulmaya çalışılmalıdır.

Yine aynı araştırmadan alınan birbiriyle ilişki sorulara örnek olarak;

Gelir getiren bir işte çalışıyor musunuz?

( )1.Evet belirtiniz ( )2.Hayır çalışmıyorum

Size ait aylık geliriniz TL

Çalışıyorsanız, çalışmanıza kim karar verdi?

( )1.Ben ( )2.Eşim ( )3.Eşim ve ben

( )4.Annem-Babam ( )5.Eşimin ailesi

Çalışmanızın amacı nedir?(Tek seçenek)
( )1.Kendi adıma para kazanmak
( )2.Ev bütçesine katkıda bulunmak
( )3.Eşim çalışmadığı için ben çalışmalı zorundayım
( )4.Hoşlandığım bir işi yapmak
( )5.Diğer belirtiniz………………………………….

İşinizde elde ettiğiniz gelir:

( )1.Getirip eşinize verirsiniz,harcamalara o karar verir

( )2.Eşinizin geliri ile sizin gelirinizi birleştirir, harcamalara birlikte karar

verirsiniz

( )3.Kendi eksiklerinizi tamamlayıp kalanı eşinize verirsiniz

( )4.Gelirinizin tümünü istediğiniz gibi harcarsınız

( )5.Diğer belirtiniz

Ailenizin toplam aylık geliri TL

Kimlik ve konu sorularından, hangisinin önce geleceği, araştırma konu ve koşullarına göre değişir. Cevaplamada bir çekince olmazsa,kimlik sorularının önce verilmesi olağandır.

Yazışma aracı, amaca uygun ve yeterli sayıda soruları içermeli ve olabildiğince kısa olmalıdır.Başka kaynaklardan elde edilebilecek veriler için kimsenin zamanı alınmamalıdır.

Tüm yönleri ile yazışma aracının hazırlanması son derece önemlidir. Bu araçtaki en küçük boşluk,yanlış açıklama ya da yanlış bir yorum onun yararsız hale gelmesine neden olabilir.

Yazışma Süreci

Yazışma yolu ile veri toplamanın başarılı olabilmesi için temel koşul,kaynak kişinin cevap vermesini kolaylaştıracak önlemlerin alınmasıdır.

Yazışma tekniği ile veri toplamanın en ayırıcı özelliği anket hazırlanıp postalandıktan ya da dağıtıldıktan sonra başka bir geliştirici önlemin alınamamasıdır. Bu nedenle yazışmanın ön hazırlıklarının daha iyi yapılmış olmasına büyük özen gösterilmelidir.

Anket ya posta ile kaynak kişilere gönderilir ya da görevlilerce yerinde dağıtılır ve genellikle aynı yolla toplanir. Kaynak kişilerin dağınık bir yerleşimde olması posta ile dağıtımı zorunlu kılar.Toplu bulunmalarda ise yerinde elden dağıtım yeğlenir. Olanaklar elverdiğinde,elden dağıtım, cevap vermeyi daha etkin kılacak bir yol olabilir.

Yazışma sürecinde araştırmacının en büyük kaygısı,cevap oranını yeterli düzeye ulaştırmak,olanaklı ise tüm anketlere cevap alabilmektir. Bu amaçla alınabilecek önlemlerden bazıları şunlardır:

• Yazışma, kaynak kişinin çok sıkışık olmadığı bir zamanda yapılmalıdır.Örneğin,öğretmenlere gönderilecek anketlerin, sınav dönemine denk gelmesi cevap oranını azaltabilir.

• 
  Posta ile gönderilen anketler için dönüş adresi yazılmış pullu bir zarf da
  eklenmelidir.Böylece kaynak kişiler masraftan kurtarılarak, cevap verme istekleri
  güdülenebilir.
  
• 
  Anket olabildiğince kısa,jlgi çekici, kolay ve anlaşılır olmakla birlikte,gizlilik garantisi de vermelidir.
  

Hangi dönüş oranının yeterli sayılabileceği konusunda kesin bir sayı vermek güç olmakla birlikte, araştırma konusuna göre değişen yaklaşık değerlerden söz edilebilmektedir. Çoğu anket uygulamalarında dönüş oranı oldukça düşük olup %50’nin altına bile düşebilmektedir.Sağlıklı bir yorum yapabilmek için dönüş oranının %70-%80’nin altına düşmemesi gerekir.

İzleme genellikle iki aşamalı yapılır.I. aşamada cevap vermeyenlere bir hatırlatma yazısı gönderilerek işin önemi vurgulanır ve cevabın beklendiği belirtilir.İlk izleme anketin en son dönüş için verilen tarihinden on gün kadar bir süre sonra postalanmalıdır.İlk izlemeden sonra anket dönüşü bir miktar artabilir.Cevaplar yine istenen düzeye çıkmamışsa ikinci bir hatırlatma yazısı gönderilir. İkinci hatırlatmanın, cevap oranını fazla arttıracağı beklenmez.Bu nedenle cevap vermeyenlerle kısa bir görüşme yapılarak cevap vermeyiş nedenleri öğrenilmeye çalışılır.Bu izlemenin temel amacı;ankete cevap vermeyenlerin "niçin" cevap vermediklerinin ve konuya karşı cevap vermiş olanlardan ayrı bir bakış açısı taşıyıp taşımadıklarının öğrenilmek istenmesidir.Cevap vermemenin, araştırma sonuçlarını değiştirecek türden sistemli bir nedeninin olmadığından emin olmak gerekir.Bu amaçla cevap vermeyiş nedenleri incelenir. Ankette ve izleme formunda yer alan sorular karşılaştırılır. Şayet cevap verenlerle vermeyenler arasında araştırma sonuçlarını değiştirecek türden anlamlı bir ayrım olmadığı sonucuna varılabilirse,mevcut dönüş oranı ile yetinilebilir.Ancak bu durumda bile dönüş oranının %30’un altına düşmemesi gerekir.Böyle durumlarda çözümleme yapılırsa araştırma bizi yanlış yorum ve yargılara ulaştırabilir.

Yazışmada verilerin kaydedilme sorumluluğu,tümüyle kaynak kişiye aittir.Araştırmacının bu aşamada yapacağı tek şey,anketin hazırlanmasında, alabilmiş olduğu önlemlere güvenmektir. Bu nedenle cevaplama yönergesinin çok kolay izlenebilir olması için özen gösterilmelidir.

Dönen anketler,bir ön incelemeden geçirilerek istenen biçimde doldurulmuş olup olmadıkları belirlenir,Gerektiğinde,anlamı değiştirmeyen düzeltmeler yapılır.Kullanılabilir nitelikte olmayan anketler ayıklanır.

Olası Yanılgı Kaynakları

Yazışma ile veri toplamada,iyi anlaşılmayan ya da anlaşılan soru ve cevaplar ile kaynak kişinin sahip olmadığı bilgileri içeren sorular,problemin çözümünü güçleştirenin büyük yanılgı kaynaklarıdır. Ayrıca yazışmaya cevap vermeyenlerin güdülerinin ne olduğu,cevap verenlerden önemli ayrılıkları olup olmadığı bilinmediğinden yorum yanlışlıkları yapılabilir.Bir başka deyişle yazışmada kaynak kişinin yanlılığı, verdiği cevaplarda kendini gösterebileceği gibi yazışmaya hiç cevap vermemekle de uygulamaya dönüşebilir.

Yazışma Yönteminin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri
Kuvvetli Yönleri

●Geniş bir alanı kapsayan örneklemden bilgi edebilmek olanağı olduğundan, her bir soru kağıdı formunun maliyeti düşüktür.

●Çok çeşitli ve ayrıntılı konuları araştırma olanağı sağladığından esnek bir yapıya sahiptir.

●Görüşmeci kullanılmadığından, cevaplayıcıların kişi etkisinde kalmamasından dolayı yansız değerlendirme yapma olanağı vardır.

●Sorulara yanıt vermek için, cevaplayıcı en uygun zamanı ayırabilecek ve daha dikkatli cevaplar verebilecektir.

●Cevaplayıcıların kimlikleri gizli kalacağından sorulara verilecek yanıtlar daha doğru ve gerçekçi olabilecektir.

●Görüşmecilere, onları kiralayan ve onları eğiten kişilere gerek yoktur.