Vii fəSİl mikroiQTİsadiyyat və onun təŞKİLİ formalari. Fİrma (MÜƏSSİSƏ), İstehsal xərcləRİ VƏ MƏNFƏƏT

Tədavül vaxtı – kapitalın pul formasının məhsul­dar for­maya və əmtəə formasının pul formasına çevrildiyi vaxt­dır. Bu müddət - bir sıra şərtlərdən, o cümlədən bazar­dakı tələb-təklifdən, rəqabət mü­ba­rizəsindən, qiymətlərin səviyyəsindən, satış bazarının yaxın-uzaq­lığından, nəq­liy­yat və rabitə vasitələrinin inkişafından, reklam işinin təş­kilindən asılıdır.
Müxtəlif təyinatlı əmtəələrin hazırlanması və xid­mət­lərin gös­tə­rilməsi prosesinin onların istehsalı, habelə təda­vülü müddəti­nin uzun­luğu, yaxud qısalığından asılı ola­raq, ayrı-ayrı istehsal-xidmət sahələrində kapitalın döv­riy­yə sürəti xeyli fərqlənir. Müəs­sisə fondların dövretmə sürətinə laqeyd olmayıb, bu işin da­ha in­tensiv surətdə həyata keçirilməsi və son nəticə eti­ba­rilə yüksək mənfəət təmin etməsində maraqlıdır. Dövriyyə vaxtının azaldıl­ması istehsalın səmərəsini artırmağın əsas yollarından biridir. Bunun üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilə bilər:

• 
  İstehsal vasitələrinin alınmasına sərf olunan vaxtın; müəs­sisənin iş qüvvəsi ilə təmin edilməsinə gedən vaxtın; əmtəə­lərin reallaşdırılması vaxtının azaldılması.
  

Dövriyyə vaxtını qısaltmağın konkret yolları kimi isə aşağıda­kıları göstərmək olar:

• 
  Elmi-texniki nailiyyətlərin mənimsənilməsinin sürətləndiril­mə­si;
  
• 
  istehsalın təşkilinin yaxşılaşdırılması və onun ritmikliyinin tə­min edilməsi;
  
• 
  avadanlığın növbəlilik əmsalının yüksəldilməsi;
  
• 
  iş vaxtı it­ki­sinin azaldılması;
  
• 
  iqtisadi əlaqələrin mütərəqqi formalarının in­kişafı;
  
• 
  topdansatış ticarətinin və nəqliyyatın işinin təkmilləşdiril­məsi.
  

Bu vaxtın qısaldılması istehsal fondlarından istifadəsinin fay­da­sını artırır.
Dövriyyə prosesində istehsal fondlarının bütün ünsürləri eyni sürətlə dövr etmir və öz dəyərlərini istehsal edilən məhsulun üzəri­nə eyni tərzdə keçirmir. Buna görə də özünün dövretmə xüsu­siy­yət­lərinə görə fondlar əsas və dövriyyə fondlarına ayrılır. Bu cür bölgünün maddi əsası əmək vasitələri ilə əmək cisimlərinin fərqidir.
Əsas fondlar – istehsal prosesində daim iştirak edir, öz dəyə­rini istehsal olunmuş məhsula hissə-hissə keçirir, istehsal prose­sində uzun müddət iştirak edir və öz formasını uzun müddət dəyiş­mir. Əsas fondlara İstehsal binaları, maşınlar, qurğular, avadanlıqlar və digər əmək alətləri daxildir.