Vii fəSİl mikroiQTİsadiyyat və onun təŞKİLİ formalari. Fİrma (MÜƏSSİSƏ), İstehsal xərcləRİ VƏ MƏNFƏƏT

Firmaların təşkilinin mürəkkəb forması korporasiyadır. ABŞ firmalarının yalnız 19 %-i korporasiyadır. Ancaq onların illik dövriy­yəsi 89 %-dir. Bu cür firmaların illik dövriyyəsi orta hesabla 2,1 mln.dollardır.
Korporasiya özü mürəkkəb təşkilati struktura malikdir və işti­rakçıların sayı min­lərlədir. Korporasiyalar bizim tanıdığımız səhm­dar cəmiyyətləridir. Onun ni­zam­na­mə kapitalı müxtəlif firma­ların və vətəndaşların iştirak payının cəmindən ibarətdir. Səhm­dar cə­miy­yətinin iştirakçıları aldıqları səhmə görə gəlirin bölgüsündə iştirak edir və dividend alır. Ən çox səhmi olan şəxs nəzarət pake­tinə sahib olur (50 + 1). Səhm­darların ümumi yığıncağı cəmiy­yə­tin idarəedici rəhbərlərini seçir.
Korporasiyanın bir çox üstünlükləri vardır:

• 
  daha çox vəsait toplaya bilir;
  
• 
  iştirakçıların firmanın öhdəlikləri üçün məsuliyyəti azdır;
  
• 
  geniş bazarlarda fəaliyyət imkanına malikdir;
  
• 
  dövlət hakimiyyətində öz maraqları üçün istifadə etmək imkanı və s.
  

Təşkilati-hüquqi formalarına firmaları daha konkret bu şəkildə göstərmək olar:

• 
  xüsusi;
  
• 
  şərikli,
  
• 
  şərikli və payçı,
  
• 
  payçı;
  
• 
  məhdud məsuliyyətli;
  
• 
  səhmdar;
  
• 
  qarıçıq;
  
• 
  dövlət və s.
  

7.5. Firmanın istehsal xərcləri

İstehsalçı firma istehsal etdiyi hər bir məhsula və xidmətə müəy­yən qədər xərc çəkir. Məhsullar və xidmətlər əmtəə kimi isteh­sal edildiyindən onların satışı ilə bağlı zəruri olan xərclər də çəkilir. Əmtəə və xidmətlərin istehsalı və satışı ilə bağlı çəkilən xərc­lər firmanın istehsal xərcləri adlanır.

İqtisadi nəzəriyyədə istehsal xərcləri kateqoriyasına daim diq­qət yetirilmişdir. Klassik iqtisadi nəzəriyyə məktəbinin nüma­yən­də­ləri A.Smit və D.Rikardo istehsal xərclərinə istehsal qiyməti kimi bax­mış­lar. R.Torrens, C.Mill, C.Mak-Kullox kimi ingilis alim­ləri isteh­sal xərclərini “yığılmış əmək xərcləri” kimi səciy­yə­lən­dirmişlər. Avstriya iqtisadi məktəbinin nüma­yəndəsi F.Vizer öz subyektiv nəzəriyyəsində istehsal xərclərini ən yüksək faydalılıqla əlaqələn­dir­mişdir. Marksist mövqedə dayanmış iqtisadçılar istehsal xərclə­rini əmək-dəyər nəzə­riy­yəsi baxımından izah edərək, onu məhsul istehsalına sərf olunmuş canlı və maddiləşmiş əməyin cəmi, toplusu kimi qiymətləndirmişlər. A.Marşall istehsal xərclərini müəy­yənləşdi­rər­kən həm obyektiv, həm də subyektiv cə­hətləri birləşdirməyə çalışaraq, bunu “fəhlələrin zəhmətinə və kapitalistlərin imtinasına, riskinə əsaslanan iqtisadi bir an­layış kimi” qiymətləndirmişdir.
İqtisadi nöqteyi nəzərdən istehsal xərcləri sərf olunmuş bütün material və xidmətlərin dəyərindən ibarətdir. Çəkilən xərclər qiy­mət­lərdə öz əksini tapır və qiymətlər vasitəsilə reallaşaraq ödənilir. Qiymətlərin səviyyəsi çəkilən xərclərin az və ya çox olduğunu müəy­yən etməyə imkan verir. Çəkilən xərclər iki üsulla qiymətlən­dirilir:

1. 
   Mühasibat üsulu;
   
2. 
   İqtisadi üsul.