Vii-xi siniflər üçün V. M. Abbasov, M. M. Abbasov, A. H. Əliyev, M. S. Fərəcov, V. S. Əliyev

Kurikulumun tələblərinə daha çox uyğun olan interaktiv təlim prosesinin ardıcıllığı belə qurulur:

- motivasiya, problemin qoyuluşu

- tədqiqatın aparılması, (məlumatların toplanması)

- müzakirə

- nəticələrin çıxarıması, yekunlaşdırma

- yaradıcı tətbiqetmə

-qiymətləndirmə

Şagirdlərin idraki və praktik fəaliyyəti baxımından kimya dərslərinin dörd əsas tipi ayırd edilir:

1. Yeni materialın öyrədilməsi dərsi.

2. Bilik və bacarıqların möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi (və ya praktik məşğələ) dərsi

3. Bilik və bacarıqların ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi dərsi.

4. Əldə edilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin səviyyəsinin qiymətləndirilməsi dərsi.

Bundan başqa, bu dörd dərsin iki və daha çox tipinin elementlərindən istifadə edilən

qarışıq və ya kombinə edilmiş dərs tipini də yaratmaq mümkündür.

1-ci dərs tipində əsas didaktiv məqsəd şagirdlərin təlim materialını öyrənməsinə nail olmaqdır. Məqsədə nail olmaq üçün dərs prosesində ardıcıl olaraq şagirdləri yeni anlayışları, faktları və hadisələri mənimsəməyə yönəltmək, bunun üçün onların müstəqil idrak fəaliyyətini təşkil etmək və istiqamətləndirmək lazımdır. Yeni materialın öyrədilməsi dərsində həmçinin müəllim şagirdlərin müstəqil fəaliyyət göstərməklə dərk edə bilmədiyi nəzəri məsələlərə, mexanizmlərə qısa müddətli şərh verməlidir.

Yeni materialın öyrədilməsi dərsində təlim prosesinin demək olar ki, bütün mərhələləri-sorğu, yeni tədris materialının öyrənilməsi, bilik və bacarıqların möhkəmləndirilməsi, ev tapşırığının yoxlanılması və verilməsi ehtiva olunur.

2-ci dərs tipində əvvəlki dərslərdə öyrənilən bilik və bacarıqların aktuallaşdırılması ,yeni öyrənilən materiala tətbiqi, yeni öyrənilən biliklərin möhkəmləndirilməsi və nisbətən dərinləşdirilməsi, yeni bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılması aparılır, qazanılmış yeni bilik, bacarıq və vərdişlər təkmilləşdirilir, inkişaf etdirilir. Kimyanın tədrisində tətbiq olunan müxtəlif növ praktik məşğələlər (kimyəvi təcrübələrin aparılması, molekul və atomların modellərinin tərtibi, çalışmalar və hesablama məsələlərin həlli və b.) bu dərs tipinə aid edilir.

3-cü dərs tipində bir fəslin (bölmənin, mövzunun) tədris materiallarına aid öyrənilmiş əsas anlayışlar, bilik və bacarıqlar aktuallaşdırılır, ümumiləşdirilir və sistemə salınır. Bu məqsədlə evdə və dərsdə ən mühüm anlayışların təkrarı aparılır, onlara aid ümumiləşdirici çalışmalar və məsələlər həll etdirilir.

4-cü tip dərslərdə müəyyən müddətdə ( yarımildə, ildə) tədris vahidinin öyrənilməsi başa çatdıqdan sonra yarım illik və tədris ilinin sonunda şagirdlərin bilik və bacarıqları yoxlanılıb qiymətləndirilir. Son illərdə bu məqsədlə ən əlverişli üsul yazılı test yoxlaması hesab olunur. Bilik və bacarıqların səviyyəsinin qiymətləndirilməsi və təhlili sinifdə sonrakı təlim işini necə planlaşdırmaq üçün əsas verir, müəllim gələcəkdəki fəaliyyətini müəyyənləşdirir.

Indiki dövrdə tədris olunan dərsləri tətbiq olunan təlim metodları və vasitələrinə görə əsasən iki qrupa bölmək olar: problemli dərslər və problemli olmayan izahlı-illüstrativ dərslər. Problemli dərslər məntiqi-psixoloji və didaktik quruluşuna görə o birilərindən fərqlənirlər. Məntiqi-psixoloji problemli dərslərdə müəllim problem-situasiya yaradır və şagirdlərin müstəqil işlərini təşkil etməklə təlim probleminin həllinə nail olunur. Problem həm müəllim, həm də şagirdlərin özləri tərəfindən irəli sürülə bilər. Sinfin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq problemin həlli də müəllim və ya şagirdlər tərəfindən həyata keçirilə bilər.

Dərslərin uğurla təşkili üçün onların tipləri ilə yanaşı ona müvafiq fəaliyyət növləri də ayırd edilməlidir. Dərs tiplərini müəllim və şagirdlərin fəaliyyət xarakterinə görə növlərə bölmək praktik baxımdan faydalıdır.

Məlumdur ki, dərsdə konkret fəaliyyət üsulunun seçilməsi müəllimin metodik hazırlıq səviyyəsindən, tətbiq ediləcək təlim metodundan, sinif şagirdlərinin mövcud bilik səviyyəsindən və başqa subyektiv amillərdən asılıdır. Müxtəlif metodlar eyni bir üsulla reallaşdırıla bildiyindən (məsələn, dialoji şərh və qismən-axtarış metodlarının hər biri müsahibə üsulu ilə) dərsin növü müəyyənləşdirilərkən təlim metodunun özü yox, onların reallaşdırılması üsulu (forması) əsas götürülür. Aşağıdakı cədvəldə dərslərin tiplərinə müvafiq üsullar-fəaliyyət növlərini nəzərdən keçirək.

Cədvəl 2

№