Wat nou, stigma?!

3.4 Stap twee: sleutelparticipanten

De strategische selectie van sleutelparticipanten – leden die exemplarisch zijn voor de gevonden typen van online samenzijn – en de bestudering van hun activiteit is stap twee van het onderzoek op Marokko.nl. Ik ben hiermee als volgt aan de slag gegaan. Allereerst ben ik op zoek gegaan naar participanten die op basis van één of meerdere quotes onder de verdelen waren bij één van de uit de inhoudsanalyse afgeleide typen van online samenzijn. Vervolgens ben ik op zoek gegaan naar reacties die terug te voeren zijn op de mogelijke reden van de participatie op Marokko.nl, met daarbij steeds de vraag: grijpt dit terug op eventuele stigmatisatie in de offline samenleving. Zijn er opmerkingen over offline ervaringen. Reppen leden over ervaringen met stigmatisatie. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van het complete profiel van verschillende leden.

Aan de hand van de profielpagina’s is al een aardig beeld te vormen van de specifieke participatie van leden door de jaren heen. Zo is te achterhalen welke discussies een specifiek lid zelf gestart heeft, binnen welke subfora van Marokko.nl hij of zij actief is, hoe deze deelname door de tijd heen is veranderd. Of juist niet. Ook zijn alle reacties – zelfs van jaren terug – boven water te halen. Dit kan veel onthullen over de participatie an sich, zo kan de eerste gestarte discussie of geplaatste reactie van een lid veelbetekenend zijn met het licht op de reden van participatie.

Samen met een profielpagina, avatar – de gekozen profielfoto – en de nickname – zelfverzonnen schermnaam – plus de zogenaamde handtekening die vaak als een soort herkenningspunt onder individuele berichten wordt geplaatst, communiceren ze naar de rest van het forum een zekere persoonlijkheid. Deze profilering is ook van belang met het oog op de probleemstelling: hoe zetten de leden zichzelf neer ten opzichte van andere participanten van Marokko Community. Wat laten ze los, wat blijft er privé. Het toont iets van de mate van saamhorigheid. Of het gebrek eraan. Op een dergelijke manier gebruik maken van het geheugen van internetfora is een niet alledaagse onderzoeksaanpak, in feite is het een verdieping van de inhoudsanalyse. Deze benadering komt echter qua empirische gegevens het dichtst bij interviewen. Feitelijk heb ik met het bij elkaar brengen van alle informatie die leden door de jaren heen over zichzelf, hun offline ervaringen en hun participatie soort semi-interviews geconstrueerd, om toch zo dicht mogelijk bij de originele scriptieopzet te blijven.

Op een dergelijke manier inzoomen op de specifieke participatie van Marokko.nl-leden geeft een inkijkje in de participatie van specifieke leden kenmerkend voor de verschillende typen van online samenzijn op Marokko.nl. En is dus een cruciale verdieping van de resultaten van de kwalitatieve inhoudsanalyse. Aan de hand van de berichten die op de lange termijn zijn geplaatst en de profilering van de leden is een beter antwoord te geven op de vraag of de typen van online samenzijn gekoppeld zijn aan stigmatisatie in de offline samenleving. En hoe zich dat dan ontpopt op Marokko.nl.

Eén ethisch dilemma vraagt bij deze manier van onderzoek de aandacht. De kracht van een kwalitatieve inhoudsanalyse is de onzichtbaarheid van de onderzoeker. Maar is het te verantwoorden dat de leden van Marokko.nl zonder zich ervan bewust te zijn, gelden als participanten in een wetenschappelijk onderzoek? In de volgende paragraaf ga ik eerst verder in op dit ethische debat.

3.5 Ethische achtergrond

Eén van de basisuitgangspunten van sociologisch onderzoek is dat deelname aan een onderzoek vrijwillig moet zijn (Babbie, 2007, p. 62). Maar Earl Babbie stelt meteen na het poneren van dit ethische uitgangspunt: “This norm is far easier to accept in theory than to apply in practice, however (…) Very often the researcher cannot even reveal that a study is being done, for fear that revelation might significantly affect the social processes being studied. Clearly, the subjects of study in such cases are not given the opportunity to volunteer or refuse to participate (Babbie, 2007, pp. 62-63). In het geval van een inhoudsanalyse of observatie vervalt vaak de noodzaak om participanten om toestemming te vragen, omdat de betrokken informatie openbaar is of dat handelingen zich afspelen in de openbare ruimte. Maar in hoeverre is internet openbare ruimte?

De mate waarin internet als publiek domein beschouwd mag worden, is een heikel punt voor internetonderzoekers. Want hoewel de berichten op discussiepagina’s vaak toegankelijk zijn voor externe lezers is het de vraag in hoeverre internetgebruikers zich bewust zijn van de openbaarheid van hun meldingen. “The very fact that many members of online communities are only vaguely aware of the public nature of their exchange suggests the need for caution. Their trust may be misplaced, but nevertheless it is not good for researchers to violate is without a compelling rationale” (Bakardjieva & Feenberg, 2000, p. 239).

Dit onderzoek vangt aan met een kwalitatieve inhoudsanalyse, maar een ethische breinbreker is in hoeverre er voor het toekijken en gebruik maken van de uitlatingen in discussies toestemming moet worden gevraagd bij de leden. Sommige onderzoekers keuren onderzoek gebaseerd op lurking-gedrag – zonder medeweten van de forumgebruikers gesprekken volgen en deze verwerken in een studie – af. Zo schrijft David Berry in dat licht waarschuwend: “…the online status of public and private is ambiguous and contested. For example, one key aspect of online communities is that they are bound by the mutual respect and trust among their members. This involves norms of confidentiality and respect for privacy within the group” (Berry, 2004, p. 326). Eysenbach en Till raden onderzoekers aan om uitermate zorgvuldig de afweging maken of forumgebruikers hun uitingen als openbaar beschouwen. Zij werpen op dat “researchers posting or “lurking” on such communities may be perceived as intruders and may damage the communities” (Eysenbach & Till, 2001, p. 1103).

Om uit te maken in hoeverre een internetgemeenschap als een openbare ruimte beschouwd mag worden, werpt Storm A. King het begrip “perceived privacy” op. “This factor represents the degree to which group members perceive their messages to be private to that group” (King, 1996, p. 126). Hoe lager deze perceived privacy is, hoe publieker de informatie. Eysenbach en Till geven in het kielzog daarvan drie uitgangspunten die helpen de perceived privacy in te schatten, ik zal deze afzetten tegen de situatie op Marokko.nl.

• 
  Ten eerste gaat het volgens Eysenbach en Till om de openbaarheid van de berichten: in hoeverre ze toegankelijk zijn voor niet-leden. “…if a subscription or some form of registration is required to gain access to a dicussion group then most of the subscribers are likely tot regard the group as a “private place” in cyberspace” (Eysenbach & Till, 2001, p. 1104). In geval van Marokko Community kunnen ook niet-leden complete discussies volgen, enige beperking is dat ze niet kunnen reageren. De berichten gekoppeld aan de specifieke leden zijn in die zin dus openbaar, voor iedereen te achterhalen.
  

• 
  Ten tweede hebben de twee onderzoekers het over het aantal mensen dat toegang heeft tot de berichten, dus het bereik van het forum. Marokko.nl is vanwege de felheid van de discussies de afgelopen jaren regelmatig onderwerp van politiek debat geweest. Na Kamervragen van de Partij voor de Vrijheid (PVV), die de internetpagina bestempelde als “haatsite” naar aanleiding van onder meer kwetsende reacties op het omkomen van twee Nederlandse militairen in Uruzgan, wordt er in 2008 een onderzoek ingesteld door de toenmalige minister van integratie, Eberhard van der Laan. Uitkomst daarvan is dat eigenaar Marokko Media moet beloven strenger toe te zien op de uitlatingen van forumgebruikers. Haatzaaiende of discriminerende teksten moeten binnen een uur van de site verwijderd worden, zo is de intentie. Marokko Community is hiermee niet alleen een omvangrijk, maar ook een bekend – misschien zelfs wel een berucht – forum. Ze heeft de laatste jaren regelmatig de ogen op zich gericht gekregen vanwege soms uit de hand gelopen discussies. In de media werd toen ook geciteerd uit de forumdiscussies. Overigens heeft Marokko Community ook de aandacht van het door een omvangrijk publiek geraadpleegde GeenStijl.nl. Het is te verwachten dat het overgrote deel van de leden zich zeer bewust is dat externe partijen meelezen.
  

• 
  Tot slot suggereren Eysenbach en Till ook te kijken naar het doel van de website, waarbij Marokko Community een dusdanig breed doel heeft – “voor iedereen die iets te zeggen heeft waarin een ander geïnteresseerd kan zijn” – dat daaruit niets valt af te leiden behalve het open karakter van de discussiepagina’s. Marokko Community is bovendien gekoppeld aan een algemene nieuwspagina met actuele berichten gericht op Marokkaanse jongeren. Lezers worden hierbij ook gewezen op de meest recente discussies van Marokko Community. Volgens Marokko Media trekt Marokko.nl zo’n 50.000 unieke bezoekers per dag. De discussies worden hiermee bewust aan de man gebracht bij een groter publiek dan alleen de forumleden.
  

Uit bovenstaande is te concluderen dat de perceived privacy van Marokko.nl uitermate laag lijkt. Media citeren uit discussies op het forum, de schijnwerpers van Den Haag zijn zelfs op de online gesprekken gericht en de eigenaar van het forum promoot feitelijk de discussies aan adverteerders of potentiële klanten. Het is weinig aannemelijk dat de leden van het forum hun berichten als privé beschouwen. Daarom is besloten om geen toestemming te vragen voor het verzamelen van data op Marokko.nl. Dit zou – zoals eerder uiteen gezet – de toon van de discussies wellicht ook beïnvloeden, wat het onderzoek niet ten goede komt.

Ik heb ervoor gekozen om de citaten die ik van Marokko.nl-leden gebruik in deze scriptie te vrijwaren van spelfouten. Dit om de leesbaarheid en consistentie van het relaas te verbeteren. Want in sommige gevallen trekt een cruciale spelfout in een citaat meer de aandacht dan de strekking van de opmerking. In dit geval was het gehalte tik- en spelfouten ook dermate hoog dat ik heb besloten om ze er op consequente basis uit te halen.

In het volgende hoofdstuk presenteer ik de resultaten van het kwalitatieve inhoudsanalyse van Marokko.nl en de bij de verschillende gevonden typen van online samenzijn horende sleutelparticipanten.