Xalq og‚zaki poetik 4420. qxd

Parallelizm
deganda, tasvirlanayotgan bir voqea-
hodisani ikkinchi bir voqea-hodisaga qiyoslash nazarda
tutiladi.
Masalan
:
Tokchadagi qaychini
Zang bosibdi yor-yor,
Yangi tushgan kelinni
G‘am bosibdi yor-yor.
Yoki: 
Tog‘da toychoq kishnaydi,
Ot bo‘ldim deb, yor-yor
Uyda kelin yig‘laydi,
Yot bo‘ldim deb, yor-yor
.
Yuqoridagi misollarda tokchadagi qaychining zang
bosishi bilan kelinning g‘am bosishi, toychoqning ot bo‘lib
kishnashi bilan qizning o‘z oilasidan yot bo‘lib ketishi
qiyoslangandir.
Bunday tasvir san’ati parallelizm hisoblanadi.
Yor-yor qo‘shiqlarining qofiyalanish tarzi ko‘pincha
(a-b-a-b), tarzda va ba’zan (a-b-v-b) tarzda bo‘ladi.
Yor-yorlar matnini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, bu
qo‘shiq turlari mehnat va mavsum-marosim qo‘shiqlaridan
qofiyalanishdagi mukammallik bilan ham ajralib turar ekan.
Jumladan, yor-yorlarda «baxt», «taxt», «somon», «omon»,
«alvon», «polvon» kabi chiroyli qofiya misollarini
uchratamiz. Bu qo‘shiq turlari misralararo olti-etti
bo‘g‘indan iborat bo‘lib, turoq tizimi 4+3, 5+2 tarzida bel-
gilangan, 
Masalan
:
Qat-qat ko‘rpa ustida,
Piyolaman, yor-yor.
Yorga salom bergani,
Uyalaman, yor-yor.
92

---

Kelin salomlar ham marosim qo‘shiqlarining tarkibiy
qismini tashkil etadi. An’anaviy kelin salomlarning bosh-
lanish qismida Allohga, Muhammad payg‘am 
barimiz
(s.a.v.)ga, Chahoryorlarga, avliyo va anbiyolarga murojaat
qilish alohida o‘rin tutadi. Agar umuman xalq qo‘shiqlarini
har bir qo‘shiqsevar shaxs ijro etaversa, hatto yor-yorlarni
ham to‘rt-besh odam aytishi mumkin bo‘lsa, kelin salom-
larni bitta qo‘shiqchi va ba’zan ikkita qo‘shiqchi ijro etishi
odat tusiga kirgan. Kelin salom marosimi to‘y marosimidan
alohida ajralgan holda o‘tkaziladi. Odatda, bu rasm orqali
kelin salom ijrochisi o‘z mahorati bilan yig‘inga alohida
fayz kiritishi mumkin bo‘ladi. Ehtimol, shuning uchun ham
kelin salom ijrochilari mazkur qo‘shiqlarda yumor detali-
dan unumli foydalanishga urinadilar. 
Masalan
:
Husayni uzumning g‘o‘rasi,
Kuyov bolaning jo‘rasi,
Kuyov jo‘ralariga bir salom.
Yoki:
Ko‘ylaklari yamoqli,
Yopgan noni sanoqli,
Qaynonasiga bir salom.
Albatta, bunday kulgili o‘rinlarga jiddiy munosabatda
bo‘lish to‘g‘ri emas. Kelin salom marosimini o‘tkazish
jarayonini ko‘z oldimizga keltirsak, bunday qo‘shiq namu-
nalari hech qanday asorat qoldirmasligiga ishonamiz.
Chunki, aynan shundan keyin quyidagi namuna keltiriladi.
Yursa yo‘lni to‘ldirgan,
O‘tirsa so‘zni bo‘ldirgan,
Qaynonasiga bir salom.
Kelin salomlar boshqa qo‘shiqlardan farqli o‘laroq uch
misradan iborat bo‘ladi. Dastlabki ikki misra o‘zaro
qofiyalanib keladi. Uchinchi misra esa «bir salom» so‘zlari
bilan yakunlanadi.
Masalan
:
Qora papoq yarashgan,
Qizlar izidan qarashgan,
Kuyov bolaga bir salom.
93

---