Xalqaro kelishuvlar (bitimlar) korxonalarga nima beradi?

225. Xalqaro kelishuvlar (bitimlar) korxonalarga nima beradi?
Javob : Jahon fqtisodiyotida integratsion rivojlanish jarayoni ishlab chiqarishni internatsionalizatsiyalashtirish (baynaminanlashtirish) bi­lan tigiz bog'liqdir. Ishlab chiqarishni internatsionalizatsiyalashuvi Xalqaro ijtimoiy mehnat taqsimotining chuqurlashuvi, ishlab chiqa­rishni dunyo miqyosida ijtimoiylashuvining natijasidir.
Ishlab chiqarishni ijtimoiylashuvi avvalombor, bir davlat ichida rivojlanib, mehnat taqsimotining chuqurlashuvi natijasida bir davlat chegrasidan chiqib xalqaro ahamiyat egallaydi. U ishlab chiqarish jarayoni bir daviat chegarasidan chiqib, qo⁴shimcha holda tashkil qilinishiga, bir biriga bogMiq ishlab chiqarish jarayonlarini davlat- lararo boglanib ketishiga olib keladi. Bu jarayon ishlab chiqarishni intematsionallashuvi degan tushunchani bildiradi. Ular qatoriga xalqaro shartnomalar, kelishuvlar, kodekslar, hartiyalar va bitimlarni kiritish mumkin. Xalqaro iqtisodiy integratsiya har xil etaplardan o‘tadi, ya’ni, erkin savdo hududi; bojxona ittifoqi; umumiy bozor; iqtisodiy ittifoq va siyosiy ittifoq kabilar. Bularning hammasini umumiyligi davlatlararo munosabatlar, aloqalarda iqtiso­diy barerlar olib tashlanadi (chetlatiladi), yagona bozor hududini yaratishga imkoniyat to'gdiriladi, har bir qatnashuvchi daviat undan samara oladi, ishlab chiqarishni rivojlantiradi, mehnat unumdorligini oshiradi va hokazolar.
226. Xarajatlar samaradorligi asosiy ko’rsatkichi foyda va xarajatlarni qoplanish davri.
Javob : Investitsiya faoliyati alohida tarkibiy qismlardan iborat boMib, in­vestitsiya strategiyasini aniqlash, strategik rejalashtirish, investitsiya­viy loyihalashtirish, loyihalami tahlil qilish hamda investitsiyani samarasini aniqlash kabilardan iborat boMadi.
Korxona misolida investitsiya strategiyasini aniqlash - bu kelajak davrga korxonalami asosiy faoliyatlarini rivojlantirish yoMlarini aniqlash, shu jumladan, o⁴z mablaglari hisobidan va boshqa investor- lar hisobidan xarajatlarni qoplanish miqdorini aniqlash. Korxona aktivlarini hajmini va rentabelligini prognoz qilish. Strategik rejada aktivlarga boMgan ehtiyoj va uni ta’minlash resurslari uzoq muddatga aniqlanadi. Investitsiya samaradorligini aniqlashda uning o‘zini qoplash muddati, xavf darajasi, inflyatsiyani oshish tempi, kelajakda soliqlar miqdorini o‘zigarishi kabilar hisobga olinishi shart. Chunki investitsi- yani qulay va samarali sohaga qo‘yish investorlar uchun muhim ahamiyatga ega. Jahon amaliyotidan shu ma’lumki pulni banklarda saqlash eng qulay hisoblanadi, chunki omonatchi undan protsent oladi.
Pulni investitsiya qilish (ishlab chiqarishga qo'yish yoki qimmat- baho qogozlar sotib olish) investorga faqatgina unga bank tomonidan beriladigan protsentdan ko‘proq daromad -keltirsagina foydalikroq boMadi. Bu investorlar uchun birinchi qoida boMib hisoblanadi.
Investorlarning ikkinchi qoidasi - investitsiya rentabelligi inflyatsiya darajasidan yuqori bolishi kerak.
Shunday qilib, investitsiya samaradorligini hisoblaganda yuqo- rida keltirilgan qoidalarda keltirilgan ko‘rsatkichlarni solishtirma tahlili katta ahamiyatga ega.


tashqi yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, korxonaning ichki tarkibiy boMinmalari tomonidan bajariladigan faoliyatning asosiy turiga tegishli boMmagan ishlab chiqarish xususiyatiga ega boMgan ishlar va xizmatlar

227. Xarajatlar tushunchasi va tasnifi.

Mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxini hosil qiluvchi xarajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko‘ra quyidagi elementlar bilan guruhlarga ajratiladi:

• 
  ishlab chiqarish moddiy xarajatlari (qaytariladigan chiqitlar qiymati chiqarib tashlangan holda);
  
• 
  ishlab chiqarish xususiyatiga ega boMgan mehnatga haq to⁴lash xarajatlari;
  
• 
  ishlab chiqarishga tegishli boMgan ijtimoiy sugurta ajratmalari;
  
• 
  asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega boMgan ' ^omoddiy aktivlar amortizatsiyasi;^
  
• 
  ishlab chiqarish ahamiyatiga ega boMgan boshqa xarajatlar.
  

/Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish xarajatlarining eng yirik
elementi - moddiy xarajatlardij^ Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish tannarxi tarkibida ularningfnissasi 60--90 foizni tashkil etishi mumkin.
^Tshlab chiqarish bilan bogMiq moddiy xarajatlarga quyidagilar tegishli boMadj)

• 
  mahsulot tayyorlashda (ishlarni bajarishda, xizmatlar ko^brsatishda) zarur tarkibiy qism hisoblangan chetdan sotib olinadigan xom ashyo va materiallar;
  
• 
  normal texnologiya jarayonini ta’minlash va mahsulotlarni o⁴rash, mahsulot (ish, xizmat)lar yoki boshqa ishlab chiqarish ehti- yojlariga sarflanadigan (asbob-uskunalar, binolar, inshoatlar va bosh­qa asosiy vositalar sinovini o‘tkazish, nazorat qilish, saqlash, tuzatish va ulardan foydalanish uchun) materiallar, shuningdek, asbob- uskunalarni tuzatish uchun ehtiyot qismlr, instrumentlar, moslamalar, inventar, priborlar, laboratoriya asbob-uskunalari va asosiy fondlarga kirmaydigan boshqa mehnat vositalarining eskirishi, maxsus kiyim- bosh va boshqa arzon baho ashyolarning eskirishi;
  
• 
  sotib olinadigan, kelgusida ushbu korxonada montaj qilinadigan yoki qo‘shimfha ishlov beriladigan butlovchi buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar;
  

228. Xarajatlarni umumiy va solishtirma iqtisodiy samaradorlik:

Javob Sama­radorlik _ iqtisodiy samaradorlik. Mehnat samaradorligini oshirmoq. «Samarali» - samarali ish. Samarali mehnat. Samarali ta’sir ko‘rsat- moq. Ishlab chiqarish vositalaridan samarali foydalanmoq deb ta'kidlangan⁹.
Ishlatilayotgan so^kz, atama (termin)ning asl mazmunidan kelib chiqadigan boMsak, samaradorlik, u qaysi turda boMishidan qat’iy nazar, inson faoliyatining «natijasini» anglatadi.
Samaradorlik to‘g‘risida fikr yuritilganda shuni ta’kidlash kerakki, har qanday chora-tadbirlar bir tomondan, ham iqtisodiy, ham ijtimoiy samara bersa, ikkinchi tomondan, iqtisodiy samara berib, har doim, har sohada ijobiy, ijtimoiy natija bermasligi mumkin.
Shu sababli samaradorlikni tadqiqot qilish, uning natijasiga kompleks qarashlar orqali va natijalami bir-biri bilan bog‘liqligini e’tiborga olgan holda amalga oshirilishi zarur. Ya’ni samaradorlikni barcha turlarining (ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ekologik va boshqa bir- birining natijasidan bog‘liq bo‘Igan) o‘zaro bog‘liqligini hisobga olgan holda o‘rganish ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan asosli boMadi.

• 
  229. Xavfsizlik deganda sodir bo‘Iishi mumkin bo‘lgan xavf- xatarlarning oldi olinib, biror obyektning tinch-osoyishta faoliyat yuritishi, tabiiy ofatlardan, yongin xavfsizligidan, raqobatchilar xavfidan saqlanishi va barqaror faoliyatini ta’minlovchi tadbirlar majmuasi tushuniladi.
  

Bu ta’rif xavfsizlikka berilgan umumiy ta’rif. Mazkur bobda kor­xonaning umumiy xavfsizligi bilan birga iqtisodiy xavfsizlikni mazmuni va mohiyati ham yoritilgan. Uni ta’minlash uchun mulkdordan, shu korxona rahbariyatidan juda katta tashkilotchilikni. bilim va tajribani talab qiladi. Korxonaning iqtisodiy xavfsizligini aniqlash uchun u bilan bogMiq bir qancha tushunchalarning ta’riflarini ko‘rib chiqish lozim. Ularga quyidagilami kiritish mumkin:

• 
  xavfsizlik; axborotlar xavfsizligi; obyektning xavfsizligi;
  

ishlab chiqarish obyektining xavfsizligi: yongMn xavfsizligi; tovarning iste’mol xavfsizligi;

• 
  xom-ashyo xavfsizligi; korxonaning xavfsizligi; korxonaning iqtisodiy xavfsizligi.
  

Biz yuqorida xavfsizlikga keng ma'noda ta’rif berdik, agar qisqa qilib aytsak xavfsizlik deganda biror xavfning paydo boMishidan himoyalangan holat tushuniladi. Agar shunday holatdan kelib chiqa- digan bo'lsak, xavfsizlikning ko‘lami juda keng. Uni hayotimizning barcha jabhalariga qoMlashimiz mumkin. Bizga asosan iqtisodiy xavf­sizlik bilan bogMiq tushunchalar lozim boiadi. Bulardan biri axborot xavfsizligidir.
Axborotlar xavfsizligi deganda mazkur axborotlarni qo'lga kiritishga huquqi bo‘lmagan shaxslarga tasodifan yoki ataylab axtarganda ham oshkor bo‘lmaydigan holatning ta’minlanganligi tushuniladi. Axborot xavfsizligi nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy, ma’naviy va ma'rifiy hayotimizda ham muhim o‘rin egallaydi. Chunki barcha holatlar axborotlarda o^kz aksini topadi. Shu tufayli korxona- larning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash uchun ham axborotlar xavfsizligini ta’minlashni taqozo qiladi.
230. Xavfsizlik xizmati funksiyalari:
Korxonaning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash ham o'z-o‘zidan amalga oshirilib qolinavermaydi. Bu tadbir ham bir qancha o‘ziga xos tamoyillarga asoslangan holda amalga oshirilishish mumkin. Xavfsizlik tizimida iqtisodiy xavfsizlik ham tegishi o‘ringa ega. Chunki iqtisodiy xavfsizlik ta’minlamas ekan, iqtisodiy rivojlanish haqida ham baralla gapirish qiyin. Iqtisodiy subyektlaming vujudga kelishi ko'plab mablag⁴ va vaqtni talab qiladi. Bularning erkin faoliyati va rivojlanishi ta’minlash uchun uning eng avvalo, har tomonlama xavfsizligini ta'minlash lozimdir. Bugungi bozor munosabatlari sharoitida hamma korxonalarga mustaqillik beriiib, erkinlik ta’minlanayotan bir paytda, uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash ham о4a dolzrab va ijtimoiy- iqtisodiy ahamiyatga molik bo‘lgan juda muhim jarayondir. Bu jarayonni to‘g‘ri va toMiq anglash uchun uning tushunchasi bilan birga, tamoyillarini, maqsad va vazifalarini aniq belgilab olishi lozim.
231. Xitoy modeli