Xəstəlikləri” fənni Giriş. Dişlərin və ağız boşluğu selikli qişasının anatomo- fizioloji xüsusiyyətləri haqqında qısa məlumat
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Epitel qatı. Ağız boşluğunun selikli qişasının üzəri daima seliklə örtülü və ya nəm
olur. Bu mühiti selikli qişanın selik vəziləri təmin edir. Ağız boşluğunun selikli qişasının epitel qatının tərkibində hüceyrə qatları və sıraları ayrıd edilir. Bunlardan ən dərində - selikli qişanın xüsusi lövhəsi ilə sərhəddə, başqa sözlə, birləşdirici toxumanın üzərində yerləşən qat – bazal qatdır. Bazal qat bir sırada yerləşmiş bazofil sitoplazmalı, kubşəkilli hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. Bunun üzərində tikanabənzər qat yerləşir. Bu qat bir neçə iri, poliqonal formalı hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. Həmin hüceyrələr bir-biri ilə aydın nəzərə çarpan hüceyrələrarası körpücüklərlə birləşmiş olurlar. Nəhayət, ən səthi qat – yastı epitel qatıdır. Ön səthdəki hüceyrələr daim qopub ayrılır və tüpürcəyə qarışırlar. Hər gün ağız boşluğunun selikli qişasının epitel qatından külli miqdarda hüceyrə ayrılır. Bu itki, daha dərin qat hüceyrələrinin bölünməsi hesabına bərpa olunur. Hüceyrələrin mitozu əsasən bazal və tikanabənzər qatda müşahidə olunur. Ağız boşluğu epitelinin təzələnmə sürəti haqqında tam təəssüratı mitoz indeksi yaradır: bu hər 1000 hüceyrəyə düşən mitozun miqdarı deməkdir. Ağız boşluğu epitelində mitoz indeksi təqribən 2,1- 2,2 –dir. Bu inderks insan yaşa dolduqca tədricən artır. Histokimyəvi tədqiqatlar göstərmişdir ki, ağız boşluğu selikli qişanın buynuzlaşmayan epitelisi bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Birincisi, bu hüceyrələr qlikogen sintez edir və saxlaya bilir.Qlikogen dənələri əsasən tikanlı qat hüceyrələrinin sitoplazmalarında yerləşir. Bununla birlikdə, ağız boşluğunun epiteli fermentlərinin oksidləşmə aktivliyi, dərinin çoxqatlı epitel fermentlərinin aktivliyindən yüksəkdir. Ağız boşluğu epitelinin ultramikroskopik tədqiqatı göstərmişdir ki, bu hüceyrələrdə lövhəli kompleks, sitoplazmatik şəbəkə və mitoxondrilər yaxşı inkişaf etmişlər. Səthə yaxınlaşdıqca bu orqanellərin miqdarı azalır, lap səthi hüceyrələrdə isə onlar heç olmurlar. Qlikogenə reaksiya verən epitel hüceyrələrində, adətən, aqranulyar sitoplazmatik şəbəkə müşahidə edilir. Ağız boşluğunun epitel hüceyrələri, adətən, desmosomlar vasitəsilə əlaqələnir. Epitelin hüceyrələrarası sahələri aşağı elektron sıxlıqlı maddə ilə dolur. Onun miqdarı səthə yaxınlaşdıqca azalır. Ağız boşluğu epitelinin quruluşu epiteli üstünün buynuzlaşmasından asılı olaraq dəyişir. Son illərin tədqiqatları göstərmişdir ki, insanda sərt damaq, diş əti və hətta dilin-sapabənzər məməcikləri qismən buynuzlaşmaya məruz qalır. Qalan yerlərdə isə ağız boşluğunun selikli qişası çoxqatlı buynuzlaşmayan epitellə örtülüdür. Ağız boşluğu selikli qişasının xüsusi qatı (lövhəsi) [tunica mucosa proprid]. Hüceyrəarası maddə, lifli struktur və hüceyrə elementlərindən təşkil olunmuş birləşdirici toxumadan ibarətdir. Birləşdirici toxumanın hüceyrəarası maddəsinin əsasını turş mukopolisaxaridlər təşkil edir. Lifli strukturun əsasını yerindən asılı olaraq, kollagen və argirofil liflər təşkil edirlər. Xüsusi selikli qişanın hüceyrə elementləri fibroblastlar, tosqun, plazmatik hüceyrələr, seqment nüvəli leykositlərdən ibarətdir. Xüsusi selikli qişa tədricən kəskin sərhəd olmadan selikaltı qata keçir. Selikaltı qat (tunica submucosa). Kövşək birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Bu qatın mövcudluğu selikli qişanın hərəkətli olmasına şərait yaradır. Bu qat qan və limfa damarları ilə boldur. Çoxsaylı kiçik selik vəziləri vardır. Diş əti (gingiva). Diş əti ağız selikli qişasının bir hissəsi olub, çənənin alveolyar çıxıntılarını örtür və dairəvi bağ vasitəsilə dişlərə sıxılır. Anatomik olaraq diş əti üç nahiyəyə bölünür: marginal, alveolyar və papilyar. Hərəkətli selikli qişa ilə hərəkətsiz selikli qişanın sərhəddi keçid pərdəsi adlanır. Diş ətinin epitel lövhəsində buynuz qat yaxşı inkişaf etmişdir. Diş ətinin dəhliz və xüsusi ağız hissələrində buynuzlaşma dərəcəsi müxtəlifdir. Adətən, dəhliz hissədə buynuzlaşma güclüdür. Diş ətinin xüsusi lövhəsi sıx yerləşmiş kollagen lif dəstələrindən ibarət lifli birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Diş ətində adətən selikaltı qat olmur. Dil (lingua). Dil – xüsusi ağız boşluğunda yerləşən, zəngin qan və limfa damarlarına, sinir uclarına malik olan selikli qişa ilə örtülmüş, eninəzolaqlı əzələvi orqandır. Dil tələffüzdə, dişləmədə, çeynəmədə, udmada, dadbilmədə və sümürmədə iştirak edir. Dilin zirvəsi (ucu), əsası, kökü, yuxarı, aşağı səthləri və yan nahiyələri vardır. Dilin selikli qişası çoxqatlı yastı epitel ilə örtülüdür. Selikli qişanın quruluşu dilin üst və alt hissələrində müxtəlifdir. Üst səthdə, dilin arxasında selikli qişada çıxıntılar əmələ gəlir ki, bunlara «məməciklər» deyilir. Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|