növbələşməsi
minada radial istiqamətli, işıqlı və tünd zolaqların – Qutner-Şreger
zolaqlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bundan başqa, mina şliflərində çəp
istiqamətdə gedən sarı qəhvəyi zolaqlarda görünür. Köndələn şliflərdə bu zolaqlar
ağac kəsiyini xatırladan konsentrik dairələr şəklindədir. Bunlara paralel mina
zolaqları və ya
Retsius xəstləri deyilir. Bu zolaqların əmələ gəlməsi dövriliklə,
həmçinin minanın əmələ gəlmə və əhəngləşməsi prosesinin pozulması ilə
əlaqəlidirlər. Yəni, mina prizmaları boyu az və çox əhəngləşmiş sahələrə rast gəlinir.
Məhz həmin sahələr işığı müxtəlif dərəcədə sındırırlar. Minanın əmələ gəlməsindəki
pozğunluqlar çox vaxt erkən uşaq yaşlarında keçirilmiş
xəstəliklər və ya
qidalanmanın pozulmaları ilə əlaqədar ol sərhəd təşkil edir. Neonatal xəttin
meydana çıxması yenidoğulmuş uşağın yeni qidalanma şəraitinə uyğunlaşması
dövründə minanın əmələ gəlməsindəki ur. Buna süd dişlərinin minasında tünd zolaq
şəklində yerləşən neonatal xətt misaldır. Bu xətt anadan olana qədər və anadan
olandan sonrakı dövrdə əm pozğunluqlarla əlaqələndirilir. Mina prizmaları boyu
köndələn cizgilər
də olur ki, bu da sutkalıq ritmin kalsium duzlarının prizmalarda
çökməsinə təsiri ilə əlaqədardır.
Minanın tərkibinin 95% - ni qeyri –üzvi maddələr (apatitlər), 1,2% - ni üzvi maddələr,
3,8% -ni su təşkil edir. Bir sıra məlumatlarda isə minanın tərkibindəki üzvi
maddələrin miqdarı 3% - ə qədər göstərilir. Dişin sərt toxumalarında kalsium –
fosfor nisbəti 1,67- dir. Dişin əsas toxumasını təşkil
edən maddə - kalsium fosfor
apatitlərdir.
Qeyri–üzvi maddələrin 75,04% - ni hidroksiapatit, 12,06% - ni karbonatapatit, 4,39%
- ni xlorapatit, 0,63% - ni flüorapatit, 1,33% - ni kalsium karbonat, 1,62% - ni isə
maqnezium karbonat təşkil edir. Ümumiyyətlə minanın qeyri –üzvi birləşmələrinin
tərkibində 37% kalsium, 17% isə fosfor olur. Minanın vəziyyətini də kalsium və
fosforun münasibəti təyin edir. Onların bir- birinə nisbəti ayrı – ayrı faktorların (yaş
deminerallaşma və s.) təsirindən dəyişmək üzrə daimi deyildir.
Dişin minasının üzvi tərkibini isə zülallar, lipidlər və karbohidratlar təşkil edir. Minada
zülalların aşağıdakı fraksiyaları ayırd edilmişdir: EDTA (etilendiamintetraasetat) və
digər turşularda həll olunanlar – 0,17%, həll olunmayanlar – 0,18%, peptidlər və
sərbəst aminturşular – 0,15%. Bu aminturşu tərkibli zülalların ümumi miqdarı 0,5%
təşkil edir. Lipidlərin miqdarı 0,6%, sitratların (limon turşusu) miqdarı 0,1% - ə
bərabərdir. Polisaxaridlər miqdarı isə hər 100 qram minaya 1,65 mqr
karbohidrat
həcmində müəyyən edilmişdir.
Dentin {dentinum}. Dentin diş kütləsinin mühüm hissəsini təşkil edir. Dentində
mineral duzlar minaya nisbətən az olur – 72%, qalan 28% isə üzvi maddələrin və
suyun hesabına düşür. Qeyri –üzvi maddələrin əsasını kalsium fosfat (hidroksiapatit),
kalsium karbonat, az miqdarda isə kalsium – filiorid təşkil edir. Bunlardan başqa
maqnezium və natriumun karbonat duzlarına rast gəlinir. Dentinin qeyri–üzvi
tərkibinə çoxlu miqdarda makro və mikroelementlər də daxildir.
Dentinin üzvi əsasını isə zülallar, lipinlər və polisaxaridlər təşkil edir. Zülalların
aminturşu tərkibi kollagenlor üçün tipikdir: qlisin, prolin və oksiprolininin çox
miqdarı və kükürd tərkibli amin turşuların olmaması. Dişlərin dekalsinasiyası zamanı
kalsium duzları həll olur, dentinin üzvi əsası isə qalır. Dentinin əsasında çoxlu
miqdarda nazik
dentin borucuqları və ya
dentin kanalcıqları keçir. Bu kanalcıqlarda
odontoblastların sitoplazmatik atmaları yerləşir. Dentin borucuqları dişin
pulpasından başlayıb, radial istiqamətdə gedərək dentinin bütün qatından keçir. Bu
borucuqların diametri 1-3 mikrometr olur. Öz gedişində dentin kanalcıqları bir-
birləri ilə anastomozlaşan yan atmalar verirlər. Dentin borucuqlarının qalınlaşmış
ucları mina qatına daxil olur. Bunlara
mina şaxələri deyilir. Dentində örtük
dentinindən əmələ gəlmiş xarici və pulpa ətrafı (predentin)
dentindən əmələ gəlmiş
daxili zonalar ayırd edilir. Dentinin bu zonaları bir- birindən tərkibindəki kollagen
liflərin yerləşməsinə görə fərqlənirlər. Örtük dentinində kollagen liflər radial, pulpa
ətrafı dentində isə tangensial istiqamətdə yerləşir. Toxunan yerlərdə radial və
tangensial liflər bir - birinə qarışırlar.
Dentinin əmələ gəlməsi dişlərin formalaşmasından sonrada davam edir. Formalaşmış
dişdə əmələ gələn dentinə «ikincili dentin» deyilir. Embriogrnrz dövründə əmələ
gələn birincili dentindən fərqli olaraq, ikincili dentində kollagen liflərin istiqaməti
aydın olmur, dentin kanalcıqlarının isə özünəməxsus və dəqiq gedişi vardır. İkincili
dentinin əmələ gəlməsi dişə müxtəlif qıcıqlandırıcıların təsirindən güclənir. Qismən
minanın güclü sürtülməsi, dişlərin kariyesi və s. hallarda ikincili dentinin əmələ
gəlməsi kariyes əmələ gətirən nahiyədə baş verir. Dişin pulpasında bəzən dentindən
və dentiklərdən əmələ gəlmiş müxtəlif ölçü və formalı törəmələrə rast gəlinir. Onlar
diş diş divarında və ya pulpada olur. Bundan asılı olaraq dentikllər
sərbəst və
divaryanı olurlar. Dentikllər odontoblastlardan əmələ gəlirlər.
Sement (cementum). Sement dişin sərt toxumalarından biri olub dişin kökünü
tamamilə əhatə edir. Dişin boynu nahiyəsində sement mina qatı ilə birləşir.
Sementdəqeyri–üzvi mineral maddələr 68%, üzvi maddələr isə 32% təşkil edirlər.
Quruluşuna görə sement kobud lifli sümüyü xatırladır. Sementin əsas maddəsinin
kalsium duzları çökmüş kollagen liflər təşkil edir. Bu liflər sümük alveolla birləşir. İki
cür sement vardır: hüceyrəsiz – ilkin və hüceyrəli – ikincili. Hüceyrəsiz
sement diş
kökünün yanlarında yerləşir. Hüceyrəlisement isə diş kökünün zirvəsində çoxköklü
dişlərdə isə kökarası hissələrdə, yəni onların bifurkasiyası nahiyələrində yerləşir.
Hüceyrəli sementdə atmalı hüceyrələr «sementositlər» vardır ki, bunlar da öz
quruluşuna görə osteositlərə bənzəyir.
Sümükdən fərqli olaraq, sementdə qan damarları yoxdur. Sementin qidalanması
periodont vasitəsilə diffuziya nəticəsində olur.
Dostları ilə paylaş: