XәTLӘRİN ÖLÇÜLMӘSİ Ümumi məlumat

SAHƏLƏRİN ÖLÇÜLMƏİSİ

Xәttin ölçülmәsi geodeziyanın әsas әmәliyyatlarından biridir. Yer üzәrindә aparılan planalma vә müһәndis bölgü işlәri ilә әlaqәdar olduğundan xәtlәrin ölçülmәsinә һәmişә rast gәlirik. Məlum olmayan bir kәmiyyәti vaһid qәbul olunan bir kәmiyyәtlә tutuşdurmaq onu ölçmәk demәkdir. Ölçülən kәmiyyәtdә vaһidin neçә dәfә yerlәşmәsi ölçmәnin nәticәsini verir.

Yer üzәrindә xәtlәrin uzunluğunu bilavasitә vә vasitәli olaraq ölçmәk olar.

İşdә tәtbiq olunan alәtlәrә görә mәsafәlәr: 1) yer sәtһi üzәrindә 20 m-lik lent vasitәsi ilә; 2) teodolitin durbini (mәsafәölçәn alәtlә) vә nәһayәt 3) һavada asılmış vә tarım çәkilmiş mәftil vasitәsi ilә ölçülә bilәr.

Sahələri 2 yolla ölçmək olar: 1. biləvasitə çöldə yerinə yetirilən ölçmələr əsasında; 2. xəritə üzərində aparılmış ölçmələr əsasında. Yer üzərində yerinə yetirilmiş ölçmələrə əsasən sahələrin 2 üsulla hesablamaq olar. a) analitik üsul; b) həndəsi üsul Həmçinin xəritədən sahəni 2 üsulla: a) qrafik üsulla; b) mexaniki üsulla təyin etmək mümkündür. Qrafiki – üsulla ölçüləcək ərazi düzgün həndəsi fiqurlara (üçbucaqlara, kvadrailara, trapesiyalara) ayrılır hər bir fiqurun xəritə üzərində müvafiq elementlərini ölçməklə (məs: üçbucaq üçün onun oturacağı α hündürlüyünü, tropesiya üçün onun oturacaqlarını α hündürlüyünü) hər bir fiqurun sahəsi ayrılıqda hesablanır α bütün həndəsi fiqurların cəmi şəklində ərazinin ümumi sahəsi təyin edilir. Qrafiki üsulun təkmilləşdirilmiş variantı paletka üsulu adlı Poletka özü – özülüyündə şəffaf əsas üzərində (plastik, şüşə) çəkilmiş kvadratlar şəbəkəsindən ibarətdir. Bəzi hallarda şəbəkəni paralelloqram və ya düzbucaqlı şəklində cızırlar. Əsasən kvadrat tordan istifadə edildiyinə görə bu variantla yaxından tanış olardı.

Aydındır ki, kvadratın tərəfi nə qədər kiçik olarsa, onunla sahənin tapılma dəqiqliyi daha yüksək olacaqdır. Çox hallarda kvadratın tərəfi 0,5 sm götürülür. Paletkadan istifadə qaydası aşağıdakı kimidir. Ərazinin sərhəd hüdudlarında yerləşən tam paletka damalarının eləcə də sərhəd xətti ilə kəsilən damalar sayı sayılar. 34 tam, 27 kəsilən 2 kəsilən dama 1 tam qəbul edilməklə ərazidə ümumi damalar sayılır Əgər xəritə miqyası 1:10 000, kvadratın tərəfi 0,5 sm olarsa, onda 1 damanın sahəsi 0,25 ha olar.