Xəzərin bioloji müxtəlifliyi üzrə müəllimlər üçün tədris posterlərinin istifadəsinə aid metodik-informasiya vəsaiti

Poster 1

Biomüxtəliflik nədir və onun əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
Posterin məzmunu.

Bu poster biomüxtəlifliyin nə olduğu və onun əhəmiyyəti barədə uşaqlarin istifadə edə biləcəyi məlumatların müxtəlif mənbələrini nümayiş etdirir. Biomüxtəliflik (bioloji müxtəliflik) - canlı orqanizmlərin, onların təşkil etdiyi ekoloji sistemlərin və ekoloji proseslərin müxtəlifliyidir.

Biomüxtəlifliyi 3 kateqoriyaya bölmək olar:

• 
  Genetik müxtəliflik, bir növdə olan genlərin müxtəlifliyi;
  
• 
  Növlərin müxtəlifliyi - bir regionda olan növlərin müxtəlifliyi;
  
• 
  Ekositemlərin müxtəlifliyi-yaşayış arealının, bioloji qruplaşmaların və biosferdə gedən ekoloji proseslərin müxtəlifliyi.
  

Bioloji müxtəlifliyin hər üç səviyyəsi vahid bir sistemi təşkil edir. Genetik müxtəlifliyin «yeni axın»ın olmaması səbəbindən azalması növlərin məhv olmasına, beləliklə də, müəyyən bir regionda biomüxtəlifliyin azalmasına səbəb olur. Bioloji müxtəliflik insan fəaliyyəti nəticəsində

baş verən qarşı ekositemlərin, biosferin sabitliyi və davamlılığından birbaşa asılıdır. Biomüxtəlifliyin azalması təbii qruplaşmaların deqradasiyasına və ekoloji əlaqələrin dağılmasına, onların özlərini qoruyub saxlaya bilməməyinə və məhv olmasına gətirib çıxarır.

1.Xəzərin biomüxtəlifliyinə giriş

Bu çalışmaların məqsədi - Xəzər dənizinin fiziki tarixi barədə anlayış verməkdir.

Çalışmalar uşaqlara Xəzər dənizi barədə əsas məlumatları almaqda kömək edir. Şagirdlər qruplara bölünür və belə təsəvvür edirlər ki, ensiklopediya üçün Xəzər dənizi haqqında qısa məlumat hazırlayırlar. Kiçik həcmli yazıda Xəzər haqqında əsas statistik məlumatlar. Məs; ölçüləri, maksimal və minimal dərinliyi, neçə ölkə ilə sərhədləndiyi, əsas çayların adları və s. öz əksini tapmalıdır. Siz şagirdlərdə inkişaf etdirmək istədiyiniz vərdişlərdən asılı olaraq, onlara yazdıqları məqaləyə daxil etməsi üçün konkret informasiyası verə bilərsiniz. Məs; uşaqlar sahil xəttinin uzunluğu ölçə bilərlər və ya dənizin rəsmini çəkə bilərlər. Uşaqlar həmçinin iqlim şəraitini, yağıntıların miqdarını, temperaturu və s. əks etdirən atlas xəritələrdən istifadə edə bilərlər.

Uşaqlar xəritədən Xəzərin peyk fotoşəkillərindən də istifadə edə bilərlər.

2.Xəzərin ətrafındakı ekosistemlər

Məqsəd peyk foto şəkillərdən istifadə edərək müxtəlif ekosistemləri təyin etməkdən ibarətdir.

Şagirdlərə qruplara bölünərək, Xəzərin peyk fotoşəkillərini nəzərdən keçirməyi tapşırın. İzah edin ki, şəkillər vegetasiyanı əks etdirir, müxtəlif rənglərin hansı vegetasiyaları göstərdiyini soruşun. Bundan sonra Xəzərin ətrafında müxtəlif vegetasiyaların sxematik xəritəsini çəksinlər. Şagirdlərə X və Y şəkillərini göstərin, onların Xəzərin hansı rayonları olmasını təyin etməyi tapşırın. Yaşıl bataqlılaşmış ərazi İran, quru və daşlı ərazi isə Türkmənistandır.

3. Biomüxtəliflik-bu nədir?

Məqsəd - biomüxtəliflik haqqında anlayış verməkdən ibarətdir.

(a) Şagirdlərə tapşırın ki, Xəzərin ətrafında yaşayan tanıdıqları bütün bitki və heyvanların siyahısını yazsınlar. Neçəsini yaza bildilər?

(b) Şagirdlərə tapşırıq verin ki, posterə baxaraq «müxtəliflik» sözünün mənasını izah etsinlər. Onlara fikirləşmək üçün vaxt verin. Şagirdlər posterdə göstərilən informasiyadan istifadə edərək öz cavablarını izah etməlidirlər. Sonra «bio» sözünün mənasını soruşun. Uşaqların ideyalarını lövhədə yazaraq 2 sözü birləşdirin və posterdən biomüxtəlifliyin tərifini oxuyun.

(c) Uşaqlar qruplara ayrılaraq diaqramla Tanis olurlar. Siz diaqramın surətini çıxararaq (§1) onlara paylaya bilərsiniz. Qruplara Xəzərin biomüxtəlifliyi diaqramı barədə izahat verməyi tapşırın.

4.Biomüxtəlifliyin əhəmiyyəti nədir? - Biomüxtəlifliyin və bioloji ehtiyatlar.

Məqsəd-uşaqlara onların həyatının təbii ehtiyatlardan yüksək dərəcədə asılı olduğunu anlamaqdan ibarətdir. Ekosistemlər və biomüxtəliflik praktiki olaraq bizi həyat üçün zəruri olan bütün nemətlərlə təmin edir. Təbiət olmasaydı biz məhv olardıq!

Şagirdləri qruplara ayıraraq tapşırıq verin ki, posterdə təsvir olunan ailə naharının fotoşəkilini nəzərdən keçirsinlər. Uşaqlar şəkildə gördükləri və təbiətin verdiyi nemətlərin tam siyahısını tərtib etməlidirlər. Bu görə biləcəyimiz nemətlər olmalıdır.

Bu çalışmanı maraqlı olması üçün yarış formasında da keçirə bilərsiniz. Əgər siz fotodan istifadə etmək istəmirsinizsə, uşaqlardan xahiş edin ki, bir-irinini, sinif otağını (bir neçə əşya, su, və dərmanlar və s. otağa əlavə gətirmək olar) nəzərdən keçirsinlər.

5. Biomüxtəlifliyin əhəmiyyəti nədir-biomüxtəliflik

və ekosistemlərin xidməti

Məqsəd-biomüxtəliflik və eksosistemlərin əvvəlki çalışmada göstərildiyi kimi nemətlər verməkdən əlavə bizə xidmət etdiyini şagirdlərə başa salmaqdır.

Bu uşaqlar üçün çətin konsepsiyadır, lakin mürəkkəb deyildir! Təbiət bizi su (məhsul və ya ehtiyat) ilə təmin edir, lakin o bizi həm də təmiz su ilə (xidmət) təmin edir. Problem ondan ibarətdir ki, bizim müasir həyat tərzimiz həm onu, həm də digərini dağıdır!

Şagirdlərə tapşırıq verin ki, A, B və C. şəkillərini nəzərdən keçirsinlər. Onlar ekosistemin suyu necə təmizlədiyini nümayiş etdirir, bu ekosistemin xidmətinə yaxşı misaldır. Uşaqlara tapşırın ki, aşağıdakı diaqramı tamamlasınlar və şəkillərin izah etsinlər.

Soruşun: bataqlılaşmış ərazilərin suyu qurudulsa insanların reaksiyası nə cür ola bilər. Mümkün cavab belədir ki, bataqlılaşmış ərazilər suyun təmizlənməsində iştirak etdiyinə görə, insanlar suyun təmizlənməsi üçün bahalı su təmizləyici qurğular quraşdırmaq məcburiyyətində qalacaqlar. Bu bataqlılaşmış ərazilərdən daha baha başa gəlir.

Uşaqlara tapşıra bilərsiniz ki, quşların miqrasiya yollarını (nəzərdən keçirsinlər və izah edin və ya soruşun) ki, Xəzər insanları təkcə təbii ehtiyatlarla və xidmətlərlə təmin etdiyinə görə əhəmiyyətli deyildir. O həm də heyvanların yaşaması üçün zəruridir.
6. Biomüxtəlifliyi nəyə görə qoruyub saxlamalıyıq?

Məqsəd-məktəblilərə biomüxtəlifliyin dəyərli olduğunu nümayiş etdirməkdən ibarətdir. Sİz lövhədə bir neçə söz yazıb şagirdlərdən onları dəftərə köçürüb tamamlığı xahiş edin. Məktəblilər bu çalışmanı qruplarda yerinə yetirə bilərlər. Əgər kiçik yaşlı məktəblilərlə

işləyirsinizsə, cümlənin həm əvvəlini, həm də axırını yazaraq onları düzgün yazmağı tapşırın. Cavabı posterdən də tapa bilərsiniz.