Xxxix fəsil Təbiətşünaslıq elmləri Ümumi hissə a Təbiətşünaslıq təhsilinin əhəmiyyəti

Biol.IX.7. Şagird canlı aləmin tarixi inkişafı barədə mülahizə yürüdə, orqanizmlərin rəngarəngliyini təkamül prosesi ilə əlaqələndirə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Təkamül nəzəriyyəsinin formalaşması barədə informasiya əldə edirsə; Lamark və Darvin tərəfindən təqdim edilmiş təkamülün hərəkətverici qüvvələri barədə baxışlarını fərqləndirməyi bacarırsa;
  
• 
  Darvin və Uols tərəfindən aşkar edilmiş əsas təkamül amilləri (təbii seçmə) üzrə mülahizə yürüdür və müvafiq misallarla onun hərəkətini əsaslandırırsa;
  
• 
  Təbii və süni seçməni bir-biri ilə müqayisə edir və müvafiq misallarla öz baxışını əsaslandırmağı bacarırsa;
  
• 
  Yaşamaq uğrunda mübarizə formalarını xarakterizə edirsə;
  
• 
  Sınaqlar aparır və ya yaşamaq uğrunda mübarizənin gedişini artım/inkişaf misalı üzrə bitkinin (məs., iki dibçəkdə torpaqsız və sıx rüşeymli bitki; meşədə eyni cür inkişaf etməmiş yaşlı ağac bitkiləri) üzərində müşahidələr aparırsa. Göstəriciləri müxtəlif əksetdirmə vasitələri ilə təqdim edirsə (məs., cədvəl, diaqram, foto-material);
  
• 
  Əldə edilmiş informasiya əsasında təkamülün son nəticələri üzrə (uyğunlaşma, yeni növlərin meydana gəlməsi) mülahizə yürüdür və müxtəlif əksetdirici vasitələrlə təqdim edirsə (məs., cədvəl, diaqram, video-material).
  

Biol.IX.8. Şagird ekosistemin komponentləri arasında qarşılıqlı əlaqələri təhlil edə və orqanizmlərin qarşılıqlı təsiri üzrə ekosistemin sabitliyinin qorunub-saxlanmasında rolu barədə mülahizə yürüdə bilər.

Nəticə göz önündədir, əgər şagird:

• 
  Bitkilərə və heyvanlara təsir göstərən ətraf mühit amillərini seçə bilirsə (məs., temperatur, işıq, su, qida maddələri);
  
• 
  Habitatın (həyat mühitinin) kvadratlara bölünmə metodlarından istifadə edir və müxtəlif gövdəni amillərin təsiri şəraitlərində (məs., temperatur, rütubət) fərdlərin hər hansı bir qrupunun vəziyyətini qiymətləndirirsə;
  
• 
  Ekosistemin komponentləri arasında əlaqələr yaradırsa, orqanizmlərin yayılması və rəngarəngliyinin əsas məhdudlaşdırıcı amilləri barədə mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Ətraf mühit amillərinin (işığın sıxlığının, temperaturun, karbon dioksid konsentratının) fotosintez prosesinə təsirini təhlil edirsə (hazır göstəricilərin təhlili əsasında, qondarma proqramların köməyi ilə); fotosintez prosesi ilə biokütlənin yaranmasını əlaqələndirməyi bacarırsa;
  
• 
  Yerli mühitdə qida zəncirinə qoşulmuş orqanizmləri (məs., ilkin istifadəçi və vəhşi) diaqram şəklində təqdim edir, onlar arasında mövcud olan asılılıqları və ekoloji piramidada onların yerini təsvir edirsə;
  
• 
  Diaqramlardan istifadə edir və maddələrin (oksigen, karbon dioksidin, azotun və suyun) ekosistemdə dövriyyəsini təsvir edirsə və bu prosesin əhəmiyyəti barədə mülahizə yürüdə bilirsə;
  
• 
  Süni ekosistem nümunəsi üzrə (hazır, yaxud onun özü tərəfindən yaradılmış) onun komponentlərini ayırırsa və təbii ekosistemlərlə analoji olanını tapa bilirsə;
  
• 
  Misallar gətirir və ekosistemdə orqanizmlərin həmmövcudluğu formalarını təsvir edirsə (məs., simbioz, parazitizm) və onlar arasında fərqlər barədə mülahizə yürüdürsə;
  
• 
  Orqanizmlərin inkişafı və ekoloji amilin sıxlığı (optimum, dözümlülüyün səthi və aşağı həddi) arasında asılılığı (məs., rüşeymin ölçüsü və suyun miqdarı) müəyyən etmək üçün sınaqlar keçirirsə. Göstəriciləri qrafik şəklində təqdim edirsə.