Y. V. QƏHRƏmanli, A.Ə. XƏLİlova s. Y. MƏHƏRRƏmova, A. X. HƏSƏnova

2.
 
HİDROLOJİ SIRA VƏ ONUN STATİSTİK 
XARAKTERİSTİKASI 
 
Müəyyən məqsəd üçün əldə olunmuş təsadüfi 
kəmiyyətlər toplusuna 
sıra
deyilir. Bir çox hesablamalarda, 
o cümlədən hidroloji hesablamalarda sıranın statistik 
parametrlərindən (kəmiyyət göstəricilərindən) istifadə 

---

olunur.
Sıranı 
statistik 
cəhətdən 
səciyyələndirən 
əsas 
parametrlər kimi sıranın orta hesabi qiyməti -
Q
or
, 
dəyişkənlik və ya variasiya əmsalı -
C
v
, asimmetriya əmsalı -
C
s
təyin edilir.
Dəyişkənlik əmsalı (
C
v
) statistik məlumatlar toplusunun 
hər bir həddinin dəyişkənliyini səciyyələndirən ölçüsüz 
parametrdir. Odur ki, bu parametr sıraya daxil olan müxtəlif 
ölçülü hədlərin müqayisəsi üçün əlverişli göstəricidir.
Fərz edək ki, orta illik sərflərə dair 
n
sayda müşahidə 
məlumatların əsasında aşağıdakı hidroloji sıra mövcuddur: 
Q
1
, 
Q
2
, 
Q
3
…
Q
n
. 
Sıranın orta hesabı qiyməti: 


n
Q
Q
Q
Q
n
Q
n
i
i
n
or








1
2
1
...
1
(3) 
olacaqdır. 
Sıranın istənilən 
Q
i
həddi modul əmsalları 
or
i
i
Q
Q
k

şəklində ifadə olunduqda dəyişkənlik əmsalı aşağıdakı 
düsturlarla təyin olunur: 
n

30 olduqda 


n
k
n
i
i
v




1
2
1
C
(4) 
n

30 olduqda 


1
1
C
1
2





n
k
n
i
i
v
(5) 
C
v
əmsalı müşahidə sırasındakı hədlərin dəyişkənlik 
dərəcəsini ifadə edir. 

---

Statistik sıranı səciyyələndirən parametrlərdən biri də 
sıranın asimmetriya əmsalıdır (
C
s
). Asimmetriya əmsalı da 
ölçüsüz parametrdir və sıra hədlərinin orta hesabi qiymətinə 
(
Q
or
) nisbətən paylanma formasını səciyyələndirir. 
Sıra hədlərinin hər birinin onların orta hesabi 
qiymətlərindən müsbət və mənfi işarəli kənaraçıxma 
qiymətləri eyni sayda təkrar olunduqda sıra simmetrik, əks 
halda isə qeyri-simmetrik adlanır.
Nisbətən az müşahidə məlumatları olan hidroloji sıralar 
üçün asimmetriya əmsalı 
C
s

(1

4)
C
v
kimi hesablana bilər. 
Cənubi Qafqaz çayları üçün isə 
C
s

2
C
v
götürülməsi 
tövsiyyə olunur.