Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

Xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması və xarici iqtisadi əlaqələrin idarə edilməsinin yeni mexanizmi. RF-da xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması bazara keçidin reallaşdırılması çərçivəsində birinci növlü tədbir kimi həyata keçirilmədi.Bu prosesin başlanğıcı 15 noyabr 1991-ci ildə”Xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması”haqqında RF-nın Prezidentinin fərmanı ilə qoyuldu.1992-ci ildə RF BVF-na daxil oldu və daxili valyuta bazarını formalaşdırdı.Xarici iqtisadi fəaliyyətin(XİF) subyektləri əməliyyatların xarici valyuta ilə həyata keçirilməsinə hüquq əldə etdilər.

İslahatların ilk illərində XİF –in həyata keçirilməsinə dövlət nəzarəti zəif idi.Eksport və imporçular özlərinin şəxsi mənafeləri baxımından qərar qəbul edirdilər.Ona görə də ümumdövlət mənafeləri,RF-nın xarici iqtisadi maraqlarında təhlükəsizliyi çox vaxt arxa plana keçirdi .Həmçinin, islahatların ilk illərində,təəssüf ki,RF-nin xarici iqtisadi əlaqələrinin inkişafının vahid konsepsiyası işlənməmişdir.Xarici əlaqələrin idarə olunmasının yeni mexanizmi tədricən yaradılırdı.Onun yaradılması son dərəcə qeyri-ardıcıl və məntiqsiz tədbir kimi görünməklə, bütövlükdə vahid sistem olaraq formalaşmadı və bəzən də məntiqsizlik baxımından bir-birinə ziddiyət təşkil etdi.Açıq daxili bazar üzrə tədbirlər sərt inzibati məhdudiyyətlərlə əvəz olunurdu.

Vahid xarici iqtisadi siyasətin hazırlanmasında 7 iyul 1995-ci ildə “Xarici ticarət fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi haqqında” RF qanunu özünün əhəmiyyətli rolunu gördü.Bu qanunda ölkənin uzun müddətli xarici iqtisadi siyasətinin konturları (cizgiləri) müəyyən edilməklə iqtisadi suverenliyin qorunması və dünya təsərrüfatına Rusiya iqtisadiyyatının səmərəli inteqrasiyasına şəraitin təmin olunması kimi əsas məqsədlər öz əksini tapdı.

Xarici iqtisadi əlaqələrin idarə olunması sistemində birinci dərəcəli əhəmiyyətə -RF prezidentinin, Dövlət Dümasının ,hökumətin qərarları malikdir.

Idarəetmə strukturunda Dövlət Gömrük Komitəsi (DGK)vahid gömrük siyasətini həyata keçirməklə vacib rol oynayır.DGK öz fəaliyyətini 1994-dən RF-da fəaliyyətdə olan gömrük kodeksi çərçivəsində həyata keçirir.1993-də yaradılmış valyuta və eksporta nəzarət üzrə RF federal xidməti orqanı da vacib tənzimləyici rola malikdir.Bu orqana RF-dan kapitalın “qaçışının”qarşısını almaq vəzifəsi həvalə olunub.1992-99-da RF-dan 100 mlrd dollardan çox vəsait aparılıb.

RF-nın Mərkəzi Bankı rublun valyuta kursu üzrə vahid siyasəti həyata keçirir,ölkənin beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarında maraqlarını təmsil etməklə xarici iqtisadi əlaqələrin tənzimlənməsində xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

RF-da mütəmadi olaraq xarici ticarət siyaətinin klassik aləti olan bazar tipinə məxsus iqtisadiyyat formalaşdırılır.

İmportun təmzimlənməsində gömrük vergiləri,rüsumları xarici ticarətinin əsasını təşkil edir.Lakin ölkədən məhsulların çıxarılmasını təmzimləyən eksport rüsumları və qeyritarif vasitələri də mövcuddur.Onlar importun məhdudlaşdırılmasının inzibati tədbirləri kimi (kvatalar, lisenziyalar, kompensasiyalı rüsumlar, texniki və istehlak standartları) fəaliyyət göstərirlər.Bu tədbirlər eksportun stimullaşdırılması istiqamətində iqtisadi vasitələrdən istifadə edilməsi ilə uyğunluq təşkil edir.Bunlara məqsədli kreditlər, dövlət tədarükü,eksport kreditlərinin siğortası və investisiya, vergilər, yığımlar aiddir.