Yatırım terimi genellikle gelecek dönemlerde oldukça uzun süre devam edebilecek yarar sağlama bekleyişi ile kaynak ayrılması anlamına gelmektedir

1. GİRİŞ

Yatırım terimi genellikle gelecek dönemlerde oldukça uzun süre devam edebilecek yarar sağlama bekleyişi ile kaynak ayrılması anlamına gelmektedir. Yatırım bütçelemesi, yeni, kârlı, verimli yatırım projeleri araştırmalarını bir yatırım önerisinin kabul edilmesinin etkilerini tahmin edebilmek için, her yatırım önerisinin kâr sağlama potansiyelini belirlemek amacıyla ekonomik analiz yapılmasını içeren çok yönlü bir faaliyet bütünüdür. Yatırım bütçelemesini kullanmadaki asıl amaç, uygun verimli yatırım alanlarının araştırılarak, sermaye harcama önerilerinin değerlendirilmesidir.

Yatırım planlaması uzun süreli işletme planlamasının bir parçası olarak ele alınmakla birlikte, sermaye bütçelemesi yatırım için gerekli olan fon tutarı ile yatırımdan sağlanacak gelirlerin toplu olarak ifade edilmesidir. İşletmelerin uzun süreli finansal planlarının yapılması, ancak belirli projeler üzerinde çalışmaların yapılması ile gerçekleştirilir. Projeler planların oluşturulmasında ana verileri sağlarlar. Bir projenin uygulanmaya elverişli olup olmadığını, ekonomik ve teknik ömrü içerisinde kendisini ödeyip ödemeyeceğini ya da kârlılık derecesini ölçmek için yapılan çalışmaya proje değerlendirmesi denir.

İşletmeler yatırımları için gerekli olan finansal kaynakları özsermayeleri ya da banka kredileri ile temin etmektedirler. Ancak işletmelerin finansal kaynakları ne kadar geniş olursa olsun düşünülen tüm yatırım projelerini finanse etmeleri mümkün değildir. Bu yüzden işletmeler, birbirlerine alternatif olan yatırım projelerini değerlendirerek, mevcut sınırlı kaynakları bir karar üzerine kanalize etme yolunu seçerler. İşletmelerin sağlıklı bir yatırım yapabilmesi için alternatiflerin ortaya konulmasından sonra, bu alternatifler üzerinde uygun değerleme teknikleri uygulanarak bir sonuca gidilmesi gerekir.

İşletmeler alternatif yatırım projelerini değerlendirirken paranın zaman değerini dikkate alan (dinamik)yöntemler ve paranın zaman değerini dikkate almayan (statik) yöntemler kullanırlar.

Tüm bu bilgiler ışında bu çalışmada, Aydınlı yatırımcıların ve Aydın’da yatırım yapan girişimcilerin bu yörede yatırım alanlarını değerlendiriş tarzı, yatırımdan beklentileri ve yatırım yaparken nasıl karar aldıkları konuları incelenecektir.

Aydın İli gerek iklim, gerekse insanlarının sosyo-ekonomik faaliyetleri açısından değerlendirildiğinde bir tarım ilidir. Her yörenin, öncelikle iklimi ve coğrafi özelliklerinin mümkün kıldığı tarımsal faaliyetlerde bulunması beklenir. Bu doğal olanıdır. Belki de bu yüzden Herakles’den bu yana incir, zeytin ve pamuk bu yörenin vazgeçilmez tarımsal ürünleri olmuşlardır. Bu üç ürün, ilin adı ile birleşmiş adeta birer sembol halini almışlardır. İl, yıllarca bu üç ürünü ekmiş, yetiştirmiş ve mamul almış, ancak her nedense ne bu ürünlerin türevlerin işlemeyi, ne de bu ürünleri pazarlama yolunu hiç seçmemişlerdir. Tarlada mahsulü kalan bazı çiftçiler ise yakın illerden gelen tüccarlarla tanışmış, tüccarlarda Aydın İlini ve ürünlerini tanımışlardır. Aydın İlinin tamamen tarımsal ürünlerin yetiştirilmesine dayalı olan ekonomisi İzmirli girişimcileri hareketlendirmiş ve tarladan ucuza alınan mahsul, İzmir’de işlenerek daha kıymetli olarak Türk ve Dünya piyasalarına sunulmuştur.

Aydın İlini çevreleyen bir diğer il olan Denizli’nin daha çok tekstil ve dokuma alanında faaliyet göstermesi, Aydın İlinin mevcut tarımsal ürünleri ile ekonomide kendini gösterme çabası , Denizli’den çok İzmirli tüccarların dikkatini çekmiştir. İzmir İlinin büyük şehir olmasından da kaynaklanan pek çok artıları, bu tür ürünlerin gerek pazarlaması, gerekse işlenmesini kolaylaştırmıştır. İlin limanlara ve ürünlerin türevlerinin işlenmesi için gerekli olan fabrikaların yakın olması; İzmir İlini bir sanayi kenti yaparken, hammaddelerinin temin edildiği Aydın İlini bir tarım kenti olarak bırakmıştır.

Aydın daha o yıllarda bile incir, zeytin ve pamuk gibi tarım ürünlerinin önde gelen üreticisi durumundaydı. Bu yörede üretilen bu tarımsal mamuller ve bunların türevleri demiryolu ile en yakın liman kenti olan İzmir İli’ne ulaştırılıyordu. Avrupa ülkeleri ise bu liman kentinde bayiler kurarak, komisyonculuk yaparak Aydın’dan gelen bu malları ucuz bir biçimde alarak ülkelerine götürüyorlardı. İthalat ve ihracatı çeşitli kredilerle tarımsal ürünler doğrultusunda teşvik ediyor, ardında da ucuz fiyata bu malları ülkelerine götürüyorlardı. Bu ürünlerin türevlerinin üretimi, çeşitliliklerine göre ayrılmaları, ambalajlanmaları ve pazarlaması İzmir İlinde olurdu. Bu yüzden Aydın İli, sadece ürünü üreten ve toplayan olmakla kalırken, İzmir ve diğer yakın çevre illeri, başta Denizli olmak üzere, tüm ürün kullanım ve işleme faaliyetlerini yerine getirerek zamanla tam bir sanayi kenti halini aldı. Aydın İli ise uzun süre tarımın beşeri kaynaklara dayalı mevsim değişikliklerine bağlı tarımsal faaliyetlerini sürdürdü. Böylece hem çeşitli sanayi kolları gelişmedi, hem de katma değer girdi miktarları açısından il oldukça zayıf kaldı.

Çalışmanın yapılmasındaki amaç; Aydın İlinin sektörler itibari ile üretim potansiyeli tespit edilerek, bu alanlarda yöre için kârlı olabilecek yatırım alanları belirlenecek ve bunların öncelikle il, bölge ve ülke ekonomisine olan sosyo-ekonomik katkıları irdelenmesi, yörede işlenmesi ve üretilmesi mümkün olan ancak çeşitli sebeplerle faaliyet konusu yapılamayan sektörlerin belirlenmesidir.

Çalışmanın temel hipotezi; “Aydın İli’nde yatırım kararı alan girişimciler, yatırım yapacakları alanla ilgili olarak hiçbir fizibilite etüdü yapmadan, tamamen deneyim ve gözlemlere dayalı sonuçlara göre yatırım kararı almaktadırlar. Bu sebeple de aynı yatırım tutarı ile İlde daha kârlı, potansiyel yatırım alanlarına yapılabilecekken, bilimsel araştırma ve incelemeler yapılmadığı için, kârlılığı ve verimliliği daha az olan alanlara yatırım yapılmaktadır. Sadece bankalardan ya da diğer finansal aracı kurumlardan kredi ve teşvik almak amacı ile hazırlanan bilimsellikten uzak yatırım projeleri değerlemeleri, ile ilde yatırımcıların gözünden kaçan pek çok potansiyel yatırım alanı mevcuttur.”

Bu çalışmada; materyal ve metot açıklandıktan sonra, tezin ana bölümünü oluşturan araştırma bulguları ve tartışma bölümü olan dördüncü bölümün ilk alt bölümünde yatırım kavramı, çeşitleri ve unsurları irdelenerek kârlı yatırım kavramı ve kârlı yatırımı oluşturan faktörler anlatılmış, yatırım projelerinin değerlendirilmesinde temel kriterler anlatılmış ve örneklerle anlatım desteklenmeye çalışılmıştır. Paranın zaman değerini nazara alan ve almayan yöntemler üzerinde durulduktan sonra, risk ortamında ve enflasyonist piyasa şartlarında yatırım projelerinin değerlendirilmesi konuları irdelenmiştir.

İkinci alt bölümünde Aydın İli’nin durumu ve sektörel yapısı ile ilgili bir değerlendirme yapılmıştır.

Üçüncü alt bölümde ise Aydın İli’ne ait potansiyel yatırım projeleri belirlenecek, anket değerlendirmesi ve firma yetkilileri ile yapılan bire bir görüşmeler sonucu elde edilen veriler ışığı altında, Aydın İli için öngörülen beş yatırım projesi hazırlanmıştır ve bu projeler birbirleriyle Sermaye miktarı, gelir, gider,net kar ve zarar, NŞD, İKO, GÖS, net katma değer, yatırımın üretkenliği, sermayenin üretkenliği, yatırımın karlılığı, sermayenin karlılığı işletme sermayesi ve toplam yatırım miktarları açısından karşılaştırılmıştır (Sayea 169). Hazırlanan yatırım projeleri ise, çalışmanın sonunda bulunan ekler kısmında verilmiştir (Ek: 9, Ek:10, Ek: 11, Ek: 12, Ek:13).

Dördüncü alt bölümde Aydın İlinde kârlı yatırım alanlarının tespit edilmesini, Aydınlı yatırımcıların yatırımlara bakış açısını ve yatırım kararlarını alırken hangi kriterlere dikkat ettikleri konularını belirlemeye yönelik olarak hazırlanan ve Aydın İli’nde faaliyet gösteren 30 yatırımcı ile yapılan anket sonuçları değerlendirilmiştir. Sonuçlar bilgisayar ortamına aktarılmış ve tablolar haline dönüştürülmüştür. Böylece Aydınlı yatırımcıların bu yörede yatırım yaparken dikkate aldıkları konular tespit edilmeye çalışılmıştır. Aydınlı yatırımcıların genel yapısı ve yatırımlara bakış açısı belirlenmesi hedeflenmiştir. Yatırım kararı alırlarken hangi bilimsel yöntemleri kullandıkları ya da neden kullanmadıkları gibi soruların cevabı irdelenmeye çalışılmıştır. anketin bir örneği Ekler bölümünde verilmiştir (Ek:14).

Beşinci bölümde araştırma, bulgu ve tartışma çalışmalarından elde edilen sonuçlar açıklanmış, yörede yatırım yapacak olan yatırımcıların çalışmalarına yardımcı olacağı düşünülen önerilerde bulunulmuştur.

Tüm bu bilgiler ışığı altında çalışmanın asıl amacı, Aydın İli’ne özgü potansiyel yatırım alanlarının tespit edilmesidir. İlde üretimi gerek tarımsal, gerekse endüstriyel alanda yeteri kadar yatırım yapılmayan, ancak ilde üretim potansiyeli olan maddelerin üretimi ve işlenmesi üzerinde bazı projeler hazırlanacak ve bu projeler ile ilde üretimi kârlı olabilecek, ilin kalkınmasında etkili olabilecek bazı sektörler ve faaliyet alanları ön plana çıkarılması, belirlenmesi ve değerlendirilmesidir yapılmaya çalışılacaktır.

Bu doğrultuda, Aydın İli’nde bulunan ya da bu yörede yatırımı düşünen girişimcilere kısmen de olsa girişimde bulunulabilecek kilit sektörlere dikkatlerini çekmek ve faaliyet alanları konusunda bilgi vermek amaç edinilmiştir.