“yeni TÜRKİYE”Yİ kuracak zafer iÇİn beşERİ ve mali kaynaklarin yönetiMİ

Mali Yönetim ile Bütçe ve Avans Kanunları

Mali yıl 1 Mart’ta başladığından ve 1337 yılı Muvazenei Umumiye Kanunu’nun (Bütçe Kanunu) kabulü 1337 yılı mali yılı başlamadan önce gerçekleştirilemediğinden, 1337 yılı Bütçe görüşmeleri 1922 yılı içinde 9 Şubat’ta başlayabilmiştir.¹³⁴ Nasıl 1921 yılında 1336 yılı bütçesi kanunlaşmış ise, 1337 yılı Bütçe Kanunu da 1922 yılında kabul edilmiştir.

1337 Bütçe Kanunu, biçimsel özellikleri itibariyle, 1336 Bütçe Kanunu’ndan farklıdır. Hatta 1337 Bütçe Kanunu’nun biçimsel olarak bütçe kanunlarına uygun olmadığı da söylenebilir. Alptekin Müderrisoğlu’nun tespitine göre, “1921 yılı Bütçe Kanunu, gelir ve gider tahminlerini gösteren cetveller ve dairelerin ödeneklerini gösteren bütçeleri olmaksızın, yalnızca 13 maddeden ibaret bir metin şeklindedir. Bu durumu nazara alındığında, bir bütçe kanunundan daha çok, önceden çıkarılan avans kanunları ile ek ödenek kanunlarını bir tek metinde toplayan bir malî kanuna benzemektedir.”¹³⁵ Bütçe kanunlarının temel şekilsel özelliklerine riayet edilememesinde, şiddetlenen savaş koşulları ve mali buhran altında gerçekçi gelir ve gider tahminlerinin yapılamamasının payı olmuştur.¹³⁶

26 Şubat’ta kabul edilen 1337 Bütçe Kanunu’nda gelir ve gider bütçeleri fasıl fasıl gösterilmemekle birlikte, yani 1336 Bütçe Kanunu’ndaki usul hatalarını aşmak bir yana onun gerisine düşülmekle birlikte, 15 Şubat 1921 tarihinde başlayan müzakerelerde harcamaya esas teşkil edecek bir bütçe hazırlanması gözetilmişti. Hatta bu nedenle, 1337 Bütçe Kanunu ile 1336 Bütçe Kanunu arasında niteliksel bir fark ortaya çıkmıştır. 1921 yılı içinde yapılan harcamalar da aslen Avans Kanunlarına dayanmakla birlikte, 1921 yılı harcama bütçesinin % 60’ını oluşturan Müdafaai Milliye Bütçesi, bütçe kanunu usulüne uygun şekilde, Meclis’te fasıl fasıl tetkik ve tasdik edilerek bir musaddak bütçe oluşturulmuştu. Bunun yanı sıra, 18 Haziran 1921 tarihinde alınan Heyeti Umumiye Kararı ile her dairenin harcaması, Muvazenei Maliye Encümeni’nin masraf, kadro ve maaşat dahil olmak üzere fasıl fasıl bir esasa bağladığı ve yekûnunu belirlediği daire bütçeleri üzerinden gerçekleştirmişti. Bu nedenle, Maliye Vekili Hasan Bey, 9 Şubat’taki gizli oturumda 1337 yılı masraf bütçesinin musaddak olduğunu belirtmiştir. Ancak, 18 Haziran 1921 tarihli Karara ilişkin kimi fikir ayrılıkları olduğu gözden kaçmamalıdır. Bütçenin Meclis’in onayından geçmediğini savunan mebuslar, bu kararla, sadece İcra Vekilleri Heyeti’ne harcama yapma yetkisi verdiklerini, söz konusu esasın fiiliyatta harcamalara dayanak teşkil edip etmediğinin ise kontrol edilmediğini dile getirmişlerdir.

1337 Bütçesi, bir önceki yılın bütçesiyle karşılaştırıldığında Müdafaai Milliye Vekâleti’ne ayrılan miktar %96 oranında artmış; diğer dairelerin bütçeden aldıkları pay %28 oranında azalmıştır.¹³⁷

25 Haziran’da “her vekâletin bütçesinin yekûnu umumiyesinin tâyini esami ile reye vaz'ı” kabul edilmiştir. Bu karar, bütçe usulüne ilişkin yeni bir dönemi başlatmıştır. Çünkü o zamana kadar genel bütçenin bir parçası olarak kabul edilen ve genel bütçe kapsamında görüşülen vekâlet bütçeleri ayrı ayrı görüşülebilecek ve kabul edilebilecektir.

1922 yılında da harcamalar asıl olarak Avans Kanunları ile yapılmıştır.

Tablo 4. Avans Kanunları
28 Şubat	198 sayılı Birinci Avans Kanunu	1338 senesi Mart ayı sonu itibariyle Müdafaai Milliye Vekâleti için 5 milyon, devairi mülkiye için 2,5 milyon liranın 1338 senesi bütçesinden mahsup edilmek üzere 7 milyon liranın sarfına mezuniyet verilmiştir.
6 Mayıs	230 sayılı İkinci Avans Kanunu	Müdafaai Milliye için 10 ve devairi saire için 5 olmak üzere toplam 15 milyon liranın daha sarfına izin verilmiştir. 24 Haziran 1922’de "Muvazenei hususiyeden maaş alan bilûmum memurin ve müstahdemin 28 Şubat 1338 tarihli Avans Kanununun üçüncü maddesi ahkâmına tâbi" olmadığına ilişkin tefsir kararı alınmıştır.
3 Temmuz	241 sayılı Üçüncü Avans Kanunu	Bahriye ve Müdafaai Milliye ve Askeri Fabrikalar için 7 ve devairi saire için 5 milyon lira ki, ceman 12 milyon liranın daha avans olarak sarfına mezuniyet verilmiştir.
21 Ağustos	250 sayılı Dördüncü Avans Kanunu	Dördüncü Avans Kanunu, Büyük Taarruzun başlamasından beş gün önce verilmiştir. Bahriye ve Müdafaai Milliye ve Askeri Fabrikalar için 5 ve devairi saire için 3, ki ceman 8 milyon liranın daha avans olarak sarfına mezuniyet verilmiştir.
20 Eylül	266 sayılı Beşinci Avans Kanunu	Bahriye ve Müdafaai Milliye ve Askerî Fabrikalar için 8 ve devairi saire için 6 olmak üzere, toplam 14 milyon liranın daha avans olarak sarfına mezuniyet verilmiştir. Bu Avans Kanunu ile, Anadolu ve Bağdad Demiryollarının tarifesinin altı misline iblağına dair 9 Nisan 1921 tarihli Kanun da ilga edilmiştir.
11 Ekim	269 sayılı Altıncı Avans Kanunu	Bu Avans Kanunu, Mudanya Mütarekesinin imzalandığı gün kabul edilmiştir ve savaş sonrası düzene ilişkin ilk mali düzenlemedir.
14 Aralık	289 sayılı Yedinci Avans Kanunu	Bu Avans Kanunu, aslen İstanbul teşkilâtı için çıkarılmıştır. Bahriye, Müdafaai Milliye ve Askerî Fabrikalar için 16 ve devairi saire için 12, toplam 26 milyon liranın daha avans olarak sarfına mezuniyet verilmiştir.

1922 yılı içinde çıkarılan diğer Ödenek Kanunları ise şu şekildedir.

30 Ocak tarih ve 188 sayılı Müdafaai Milliye Vekâleti Bütçesine 2 milyon lira avans ita edilmesine dair Kanun.

8 Nisan tarih ve 211 sayılı Ukrayna’ya gidecek heyet için Hariciye Vekâleti Bütçesine 7.500 liralık ek tahsisat konulmasına ilişkin Kanun.

25 Nisan tarih ve 227 sayılı Ukrayna’ya gidecek heyetin tahsisatının 15.000 liraya çıkarılmasına dair Kanun.

26 Temmuz tarih ve 247 sayılı Veba salgınına karşı alınacak tedbirler için İktisat Vekâleti Bütçesine 30.000 liralık ek tahsisat konulmasına ilişkin Kanun.

9 Eylül tarih ve 259 sayılı İstirdad edilen veya yeni tayin edilecek memurlar için Dahiliye Vekâleti Bütçesine 30.000 lira ek tahsisat ilave edilmesine dair Kanun.

9 Aralık tarih ve 285 sayılı İstanbul teşkilâtı için üç milyon lira avans ita edilmesine dair Kanun.

20 Aralık tarih ve 291 sayılı Evkâf Vekâleti’ne 750.000 liranın avans olarak ita edilmesine dair Kanun.

Mali Alanda Yapılan Düzenlemeler ile Teşkil Edilen İdare

1921 yılında olduğu gibi 1922 yılında da bütçe ve avans kanunları bir nevi teşkilât kanunu niteliğinde olmuştur. Aşağıdaki düzenlemeler, buna örnek verilebilir.

Birinci Avans Kanunu’nun 4.maddesiyle, Reji İdaresi’nin 1338 mali yılı sonundan itibaren mülhak bütçe ile idare olunmasına karar verilmiştir. Kanun mucibince, bu idare memurin ve müstahdeminin maaşat ve masarifi dahi devairi sairei Devlet hakkında cari ahkâmı umumiyeye tevfik edilecektir.

Birinci Avans Kanunu ile Murakabe Encümeni’nin kurulmasına karar verilmiştir. Kanun'un 5.maddesi ile Muvazene ve Muhasebei Umumiye Kanunlarına ve Bütçe fasıl ve maddelerine muvafık olarak varidat ve masrafın cibayet ve sarfının temini için gerek harcama öncesi gerek harcama sonrası ve Meclis namına murakabeye memur olmak üzere Divanı Muhasebatın teşekkülüne kadar Müdafaai Milliye ve Maliye Vekâletleri için üçer ve diğer vekâletler için birer mütehassıs âza Heyeti Umumiyece intihap ve tefrik olunacak ve murakıplardan oluşacak heyete Murakabe Encümeni adı verilecektir. Murakebe Encümeni, teftiş raporlarını ve üç ayda bir cibayet ve sarfiyat teftişlerine dair fezlekeleri Meclise arzla görevlendirilmiştir.

Birinci Avans Kanunu’nun 9.maddesiyle, Müdafaai Milliye Vekâletine bağlı Askeri Fabrikalar İdaresi, müstakil bir müdüriyeti umumiye haline getirilmiştir.

3 Nisan’da 1338 senesi Dahiliye Vekâleti Bütçesi’nin 145.faslı kabul edilerek, mülkiye müfettişliği ve müsteşarlığı hakkında düzenleme yapılmıştır. 1337 senesi bütçesinden tahsisatı kaldırılarak lağvedilen Heyeti Teftişiyei Mülkiye'nin ipkasına ve oniki müfettiş görevlendirilmesine karar verilmiştir. Mülkiye Müfettişleri Kanunu ilga edilmediği için ilgili fasla tahsisat konulması ile görevlendirme gerçekleştirilebilecektir.¹³⁸ Müsteşarlığa ait vazifenin İdarei Umumiyei Vilâyat Müdüriyeti tarafından ifasına veya Heyeti Teftişiye Müdüriyetine tevdii suretiyle Müsteşarlık maaşının tasarrufuna ilişkin Dahiliye Encümeni kararı kabul edilmeyerek, Dahiliye Müsteşarlığının da ipkası kararlaştırılmıştır.

12 Haziran’da Dahiliye Vekâleti Bütçesi müzakere edilirken, bütçenin 116.faslındaki emniyet müfettişlikleri tayyedilerek, emniyet müfettişliği kaldırılmıştır.

Altıncı Avans Kanunu ile savaş sonrası dönemde yeni mülki ve askeri teşkilâtın kurulması hedeflenmiştir. Yalnız, burada hedeflenen bölge, o tarihe kadar kurtarılan bölge değil; 11 Ekim’de imzalanan Mudanya Ateşkes Anlaşması’yla ele geçirilecek bölgedir. Sözkonusu bölgedeki mülki idarede görev yapacak memur ve müstahdem ödemeleri ile Müdafaai Milliye Vekâletince sabit teşkilâtın kurulmasına ilişkin harcamalar gözetilmiştir.

Bütçe Usulünde Değişiklik

Birinci Avans Kanunu’nun 8.maddesiyle 1338 mali yılından itibaren Müdafaai Milliye, Dahiliye ve Hariciye Vekâleti bütçelerine ait ita emirleri ile havalelerin Heyeti Vekile Reisi ve Maliye Vekili'nin müşterek imzası ile gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.

25 Haziran’da vekâlet bütçelerinin ayrı ayrı görülüşülerek kabul edilmesi karara bağlanmıştır. Vekâlet bütçeleri tâyini esami ile oylanarak kabul edilecektir. Bu kararla, genel bütçenin görüşülememesinden doğan boşluk giderilmeye çalışılmıştır. Genel bütçenin hazırlanıp görüşülemediği koşullarda, genel bütçenin parçası olan ve ancak genel toplam içinde görüşülerek kabul edilebilecek vekâlet bütçelerinin bile görüşülmesi, mali yönetimde Meclis’e karar hakkı tanıyacağı için önemsenmiştir.

Askeri Yönetim

26 Ağustos’ta Büyük Taarruz'un başlamasından önce Türk ve Yunan ordularının kumandanlıkları şu şekildeydi.: Büyük Millet Meclisi Ordusu. Başkumandan Mustafa Kemal Paşa, Erkânı Harbiye Reisi Fevzi Paşa, Garp Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, Birinci Ordu Kumandanı Nureddin Paşa (karargâhı Çay'da), İkinci Ordu Kumandanı Yakup Şevki Paşa (karargâhı Bolvadin'de), Kocaeli Grubu Kumandanlığı. Yunanistan Ordusu. Başkumandan Hacınesti, Kurmay Başkanı General Valetas (genel karargâhı İzmir'de), Birinci Kolordu Kumandanı General Trikopis (karargâhı Afyon'da), İkinci Kolordu Kumandanı General Diyenis, Üçüncü Kolordu Kumandanı General Sumelis (karargâhı Eskişehir).

Büyük Millet Meclisi Ordusunun Örgütlenmesi

Tablo 5. Yüksek Komuta Kademesinde Değişiklikler^139
Büyük Millet Meclisi Ordusu Başkumandanlığı	Mustafa Kemal Paşa (Ankara) (5 Ağustos 1921-29 Ekim 1923)	Mustafa Kemal Paşa’ya verilen başkumandanlık yetkisi üç ay sürelerle Meclis tarafından uzatılmıştır.
Garp Cephesi Kumandanlığı	İsmet Paşa (9 Kasım 1920, 4 Mayıs 1921)	Asım Paşa, 30 Ağustos 1921 tarihinde Garp Cephesi Kumandanlığı Kurmay Başkanlığına önce vekaleten, bir ay sonra da asaleten atanacak ve İstiklâl Savaşı’nın sonuna kadar bu görevde kalacaktır.
	Fevzi Paşa (27 Ekim 1922)	İsmet Paşa'nın Hariciye Vekâletine seçilmesi üzerine, Erkânı Harbiye Reisi Fevzi Paşa, Garp Cephesi Kumandanlığı görevini de üzerine almıştır.
Birinci Ordu Kumandanlığı	Ali İhsan Paşa (7 Ekim 1921)	Birinci Ordu Kurmay Başkanı Halit Bey, 3 Ocak 1922’de gerekçesini 19 Ocak 1922 tarihli dilekçesinde açıklayacağı istifasını vermiştir. Halit Bey’in istifası Ali İhsan Paşa’ya dayanmaktadır. 20 Mart 1922 tarihinde Garp Cephesinde Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında yapılan toplantıda İsmet Paşa ve Ali İhsan Paşa arasındaki anlaşmazlıklar gündeme gelmiştir. Garp Cephesi Kumandanı İsmet Paşa, 17 Haziran 1922’de Erkânı Harbiye Riyasetine Birinci Ordu Kumandanı Ali İhsan Paşa'nın, ordunun inzıbatını ve genel yönetimini çıkmaz bir yola sürükleyecek davranışlarda bulunduğu gerekçesiyle görevden alınmasını önermiştir. Ali İhsan Paşa, 18 Haziran 1922 tarihinde görevden alınmıştır. 20 Haziran 1922 tarihinde Müdafaai Milliye Vekâleti emrine alınmıştır. Ali İhsan Paşa, 3 Temmuz 1922 tarihinde Başkumandanlık Emriyle yargılanmak üzere Ankara İstiklâl Mahkemesine verilmiştir.
	Fahrettin Paşa [vekaleten] (20 Haziran 1922)
	Nureddin Paşa (29 Haziran 1922)	Nureddin Paşa, eski Merkez Ordusu Kumandanıdır. Nureddin Paşa, 9 Eylül 1922 tarihinde vekaleten İzmir Valiliğine atanmıştır.
İkinci Ordu Kumandanlığı	Yakup Şevki Paşa (18 Kasım 1921)
Şark Cephesi Kumandanlığı	Kâzım Karabekir Paşa Paşa (2 Mart 1919)	Kâzım Karabekir Paşa Paşa, 15 Ekim 1922 tarihinde Ankara’ya gelmiştir. 30 Ekim 1922’de Şark Cephesi Kumandanlığı vazifesinin hitamı ve Meclise iltihakı dolayısıyla Meclis’te beyanatta bulunmuştur. Ali Sait Paşa, 6 Aralık 1922 tarihinde Şark Cephesi Kumandan Vekili atanacaktır.
Güney Cephesi Kumandanlığı		26 Haziran 1920 tarihli İcra Vekilleri Heyeti Kararı ile kurulmuştur. Adana ve Elcezire Cephelerinden oluşmaktadır.
Elcezire Cephesi Kumandanlığı	Nihad Paşa (26 Haziran 1920)	Nihad Paşa, 3 Kasım 1921 tarihinde azledilmişti. 24 Temmuz 1922 tarihinde Adliye Encümeni mazbatası kabul edilerek suçsuz bulunmuştur. 7 Eylül 1922’de Askeri Yargıtay Başkanı atanmıştır.
	Cevat Paşa (9 Şubat 1922)	Cevat Paşa, Erkânı Harbiye Reisliği ve Harbiye Nâzırlığı yapmış ve göreve atandığı tarihte Harp Encümeni üyesi bulunmaktadır
Adana Havalisi Kumandanlığı	Muhittin Paşa (1 Kasım 1921)	20 Ekim 1921 tarihli Ankara Anlaşması’ndan sona bölgedeki bütün kuvvetler kolordu yetkisinde olan ve karargâhı Kilikya’da bulunan Adana Havalisi Kumandanlığı altında toplanmıştı. Adana Cephesi Kumandanlığı kaldırılmıştı.
	Mehmet Kenan Paşa (25 Nisan 1922)	Adana Bölgesi Kumandanı olmuştur.
	Sıtkı Paşa (20 Mayıs 1922)
Merkez Ordusu Kumandanlığı	Nureddin Paşa (9 Aralık 1920)	Ankara Hükümeti, 15 Şubat 1922 tarihinde Merkez Ordusu'nun lağvedildiğini ve emrindeki birliklerin Dahiliye Vekâletine bağlı 10. Tümen Kumandanlığına bağlandığını bildirmiştir. Merkez Ordusu 9 Aralık 1920 tarihinde kurulmuş, Büyük Millet Meclisinde de şiddetli şekilde eleştirilen Koçgiri ve Pontus Rumlarının nakli görevlerini yürütmüştü. Merkez Ordusu'nun Karadeniz sahilindeki Rumları dahile nakletme işi 29 Ocak 1922'de Dahiliye Vekâleti tarafından üstlenilmişti. Nureddin Paşa, 30 Haziran 1922 tarihinde Birinci Ordu Kumandanlığına atanmıştır.
Kocaeli Grup Kumandanlığı	Halit Bey (21 Ocak 1921)	Kocaeli Grup Kumandanlığı, Büyük Taarruzdan sonra lağvedilmiştir.
İstanbul Kumandanlığı	Selahaddin Adil Paşa (10 Aralık 1922)	İstanbul Kumandanlığı 15 Kasım 1922 tarihinde kurulmuştur. Ahmet Derviş Paşa, 30 Aralık 1922’de tümen kumandanlığı yetkisi ile İstanbul Merkez Kumandanı atanmıştır.

Tablo 6. Askeri Unvan ve Rütbe Değişiklikleri^140
Fevzi Paşa (Erkânı Harbiye Reisi)	Orgeneral olan Fevzi Paşa, 31 Ağustos 1922 tarihinde mareşalliğe yükselecektir.
İsmet Paşa (Garp Cephesi Kumandanı)	31 Ağustos 1922 tarihinde, korgeneralliğe terfi etmiştir.
Kâzım Paşa (Müdafaai Milliye Vekili)	25 Eylül 1922 tarihinde korgeneralliğe yükselmiştir.
Nureddin Paşa (Birinci Ordu Kumandanı)	31 Ağustos 1922 tarihinde, mirliva (tümgeneral) olan Nureddin Paşa, korgeneralliğe yükselmiştir.
Yakup Şevki Paşa (İkinci Ordu Kumandanı)	Mirliva (tümgeneral) olan Yakup Şevki Paşa, 31 Ağustos 1922 tarihinde korgeneralliğe atanmıştır.
Fahrettin Paşa (5.Süvari Grup Kumandanı ve Birinci Ordu Kumandan Vekili)	31 Ağustos 1922 tarihinde, korgeneralliğe yükselmiştir. Fahrettin Paşa’nın terfi kararı 12 Eylül 1922 tarihinde verilmiştir.
Asım Paşa (Batı Cephesi Kumandanlığı Kurmay Başkanı)	31 Ağustos 1922 tarihinde mirlivalığa (tümgeneralliğe) yükselmiştir.
Halit Bey (Eski Kocaeli Grup Kumandanı)	31 Ağustos 1922 tarihinde mirlivalığa (tümgeneralliğe) terfi etmiştir.
İzzettin Paşa (Birinci Kolordu Kumandanı ve İzmir Askeri Valisi)	İzzettin Paşa, 9 Eylül 1922’den sonra ek görevle İzmir Askeri Valisi olmuştur. 31 Ağustos 1922 tarihinde mirlivalığa (tümgeneralliğe) yükselmiştir.
Kemalettin Sami Paşa (Dördüncü Kolordu Kumandanı)	31 Ağustos 1922 tarihinde mirlivalığa (tümgeneralliğe) yükselmiştir.

Divanı Temyizi Askeri

Divanı Temyizi Askeri, 20 Mayıs’ta 237 sayılı Kanunla kurulmuştur. 10 Kasım 1920 tarihinde İstanbul'da kurulan Divanı Temyiz'in, "İstanbul'la kat'ı rabıta" kararı nedeniyle Anadolu'da görülmekte olan askeri mahkemelerin mercii tetkiki işlevini görmemesi yeni bir temyiz mahkemesinin teşkilini gündeme getirmiştir. Sakarya Savaşı arifesinde İstiklâl Mahkemelerinde yargılanmak üzere Ankara’ya gönderilen esirlerin artması Divanı Temyizi Askeri’nin 1921 yılı içinde ilk gündeme gelişi olmuştu. 4 Eylül 1921 tarihinde Müdafaai Milliye Vekili Refet Bey, Başkumandanlıktan bir askeri temyiz mahkemesinin kurulmasını istemişti. Bunun üzerine, 27 Ekim 1921 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti, Divanı Temyizi Askeri Kanun Tasarısını hazırlamışlardı. Divanı Temyizi Askeri’nin 1922 yılı içinde gündeme gelmesi Adliye Encümenince Meclis’in onayına sunulan askeri mahkeme kararları üzerinden gerçekleşmiştir. Askeri mahkemelerin kararları da Adliye Encümenince tetkik edilerek Meclis’in onayına sunulmaktadır. Ancak, Usulü Muhakematı Askeriye çerçevesinde Divanı Temyizi Askeri Kanununun bazı maddelerinin geçerliliğini yitirmiş olduğu yönünde getirilen eleştiriler sonunda, 9 Şubat’ta gıyabi hükümlerde muvakkat tasdiklerden vazgeçilmesi için Mülâzimievvel Abdüllâtif Efendi hakkındaki evrakın Meclis’ten geçirilmemesi kararı alınmıştır.¹⁴¹ Bu karar, 15 Mayıs’ta Meclis’e sunulan iki davaya emsal teşkil etmiş; askeri mahkemelerce gıyaben verilen hükümlerin tasdik edilmeden Heyeti Vekileye gönderilmesine karar verilmişitr.¹⁴² Bu iki karardan sadece beş gün sonra, 10 Nisan’da Meclis’e gelmiş olan Divanı Temyizi Askeri’nin kurulmasına ilişkin Kanun Meclis’te kabul edilmiştir.¹⁴³ 20 Mayıs’ta 6 Teşrinievvel 1332 (19 Ekim 1916) tarihli Divanı Temyizi Askeri Kanununun 40.maddesine istinaden Divanı Harplerden gelecek karar ve hükümlerin tetkik ve tenfiz mercii olarak bir Divanı Temyizi Askeri kurulmasına karar verilmiştir.

Divanı Temyizi Askeri, Osmanlı İmparatorluğu’nda çıkarılan Divanı Temyizi Askeri Kanunu’na dayanmakla birlikte, 237 sayılı Kanunla, mahkemenin yapısında kimi önemli değişiklikler meydana getirilmiştir. Eski kanun, Divanı Temyizi Askeri’yi iki daireye ayırmışken; yeni kanun ayrıma son vermiş, bütün davalara tek bir dairenin bakmasını öngörmüştür.¹⁴⁴ Divanı Temyizi Askeri Riyaseti’nde bulunan kişi, görev ve yetkileri Harbiye Nâzırının vekili sıfatıyla sınırlandırılmışken; yeni kanunla Riyasete doğrudan yargı yetkisi verilmiştir.¹⁴⁵

237 sayılı Kanuna göre, Divanı Temyizi Askeri’nin örgüt yapısı, görev, yetki ve sorumlulukları ile askeri hakimlerin sıfatları ve hizmet süreleri belirlenmiştir.¹⁴⁶ Reis ve âzaların ikisi asker olmak şartı aranarak, Divanı Temyizi Askeri bir reis ve dört âzadan oluşacaktır. Divan’ın reis ve âzası Müdafaai Milliye Vekâletince belirlenecek ve İcra Vekilleri Heyetince tayin olunacaktır. Rüesa ve müddeiumumiler (savcılar), kendilerine Usulü Muhakematı Cezaiye Kanunu ile verilen görevleri yerine getireceklerdir. Askeri hâkimler henüz tesis edilmediği için kanunda yer alan bazı maddeler askeri hâkimlerin “ne gibi evsafı kanuniyeyi haiz olması lâzımgeldiğini ve müddeti hizmetlerini” de tespit etmiştir (md.6 ve 7). Divanı Temyize reis ve âza olacak kişilerin, hangi askeri rütbe ve makamı işgal edeceği tespit edilmiştir. Adli âzanın Sivas’ta bulunan Temyiz Heyeti’ni teşkil eden: kanunu mahsusuna tevfikan, Mahkemei Temyize âza olabilme vasfını taşıması gözetilmiştir. Böylece tayin edilecek reis ve âzanın hukuki sıfatları sabit olacağı için Müdafaai Milliye Vekâleti bunları istediği gibi azil ve nasbedemeyecek; azil ve nasb işlemlerinde hakkaniyet sağlanmış olacaktır. Müddetin üç seneyle sınırlandırılmasında da tarafsızlık ilkesinin gözetilmesi hedeflenmiştir. Maaşla ilgili madde ise, geri çekilmiş; böylelikle adli âza ile askeri âza arasında öngörülen dengesizlik baştan kabul edilmiştir.

Divanı Temyizi Askeri riyaset ve üyeliklerine 10 Ağustos 1922 tarihinde ilk atamalar yapılmıştır. Ali Sait Paşa, Divanı Temyizi Askeri Riyasetine atanmıştır. 7 Eylül’de Divanı Temyizi Askeri Reisi değiştirilerek, Riyasete eski Elcezire Cephesi Kumandanı Nihad Paşa atanacaktır.