“yeni TÜRKİYE”Yİ kuracak zafer iÇİn beşERİ ve mali kaynaklarin yönetiMİ

Basın

İcra Vekilleri Heyeti Kararı ile Anadolu’da yayınlanabilecek gazeteler belirlenmiştir. 19 Şubat’ta İstanbul’da yayınlanan Yeni Ziraat Gazetesi’nin Anadolu’ya girişine izin verilmiştir. 20 Şubat’ta Amerika Şark-ı Karib Muavenet Heyeti adına Avrupa ve Amerika'dan gelen gazete ve dergilerin sansürden sonra Anadolu'ya girmesine izin verilmiştir. İcra Vekilleri Heyeti, her zaman gazetelerin Anadolu’da yayınlanmasına izin vermemiş; kimi zaman, bu gazetelerin yayınını yasaklamıştır. 17 Mart’ta 12-17 Mart 1921 tarihleri arasında yayınlanan İstanbul Gazetelerinin Anadolu'ya sokulmamasına karar verilmiştir. 24 Mart’ta Paris Konferansınca teklif edilen ateşkes şartlarını Anadolu Ajansı açıklayana kadar gazetelerin bu konuda yayın yapmamasına ve İstanbul gazetelerinin 23-25 Mart 1338 tarihli nüshalarının Anadolu'ya sokulmamasına karar verilmiştir. 3 Ağustos’ta ise, Anadolu'da basılan gazetelerin İstanbul'a gönderilmesine izin verilmiştir. İstanbul’un hâkimiyetinin ele geçirilmesi ile 12 Aralık’ta İstanbul’da yayınlanan bütün gazetelerin Anadolu’ya girişine izin verilmiştir.

1 Ocak’ta Misak-ı Milli Gazetesi’nin ilk sayısı Kayseri’de, 2 Ocak’ta Aydede mizah dergisinin ilk sayısı İstanbul’da, 5 Haziran’da Ziya Gökalp’in çıkardığı Küçük Mecmua Diyarbekir’de yayımlanmıştır. Elazığ’lı gençler devrimi ilerletmek ve yobazlığa karşı koymak için 24 Şubat’ta Satvet-i Milliye (Ulusal Sıçrayış) adlı bir gazete çıkarmaya başlamışlardır. 18 Mart’ta, 1921 yılında kapatılan Yeni Hayat Gazetesi tekrar yayımlanmaya başlanmıştır. Yeni Hayat Gazetesi, Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası’nın yayın organıdır. Yeni Hayat’ın 19 Eylül’deki nüshasında İcra Vekilleri Heyeti Rauf Bey ile yapılan bir görüşmeye yer verilerek gazetenin kapıtılabileceği belirtilmiştir. 20 Temmuz’da Aydınlık Dergisi, 7.sayısı ile tekrar yayımlanmaya başlanmıştır. Aydınlık Dergisi, genel sekreterliğini Şefik Hüsnü'nün yaptığı Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası'nın yayın organıdır. 22 Temmuz’da Eftim Efendi’nin öncülük ettiği Anadolu Ortodokslarının yayın organı Anadolu Ortodoks Sadası gazetesinin birinci sayısı yayımlanmıştır. 14 Ekim’de Hüseyin Cahit Bey, İstanbul’da Renin Gazetesini çıkarmaya başlamıştır. Çıkış sayısında, Tanin'in hürriyet ve milliyet düşünceleri için yaptığı mücadele övülmüş; amacın particilik değil, büyük ve kutsal vatanın saadet ve selameti olduğu belirtilmiştir. Gazete, 20 Kasım 1922 tarihinde Tanin adına dönecektir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi’nin son sayısı, İstanbul Hükümeti’nin istifa ettiği gün olan 4 Kasım’da çıkmıştır.

İstanbul basınının önemli isimlerinden ve İstiklâl Harbi karşısındaki sivri kalemlerden Ali Kemal, Peyamı Sabah Gazetesi’ndeki son yazısını 10 Eylül’de yazmıştır. Bu yazısında, barışın silahla kazanılabileceğinin görüldüğünü dile getirmiş ve üstü kapalı yanıldığını dile getirmiştir. Ancak, Ali Kemal ile ortağı Mihran Efendi’nin ortaklığı daha fazla devam etmeyecektir. 11 Eylül’de, Peyamı Sabah'ta Peyam ile hiçbir ilişkinin kalmadığı, resmi işlemlerin tamamlanmasıyla Sabah adıyla çıkmaya devam edileceği belirtilecektir. Peyamı Sabah Gazetesi’nin son sayısı 14 Eylül’de yayımlanacak ve gazete, 15 Eylül’de Sabah adıyla çıkmaya başlayacaktır. Ali Kemal, 6 Kasım’da İzmit’te Birinci Ordu Kumandanı Nureddin Paşa’nın dahliyle linç edilerek öldürülecektir.
Ek-1: İŞGAL / KURTULUŞ ZAMANDİZİNİ (1 Ocak 1921 – 25 Kasım 1921)¹⁷²

G.	A.	İşgal /Kurtuluş Bölgesi - Olay
1	1	Fransa'nın boşalttığı Hassa teslim alındı. Dörtyol teslim alınarak resmi dairelere Türk bayrağı çekildi.
4	1	Fransa Dörtyol'dan çekildi.
5	1	4 Ocak 1922 tarihinde Ankara Anlaşması'nda belirtildiği üzere Fransa'nın Çukurova bölgesini boşaltma işlemi tamamlanmıştı. Türk ordu birlikleri 5 Ocak'ta Adana'ya girdi. Bu tarih, Adana'nın kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır.
7	1	Türk ordusu Osmaniye'ye girdi. Ankara Hükümeti yönetimi görevine başladı.
20	4	İtalya, Söke'yi 20 Nisan 1922'de boşaltmış ve 21 Nisan 1922'de kasabayı Yunanistan işgal etmiştir. İtalyanlar, Söke'yle birlikte Menderes Vadisi de boşaltmaktadırlar.
27	4	İtalya, Kuşadası'ndan çekildi. Yunanistan, 30 Nisan 1922'de Kuşadası'nı işgal edecektir. İtalyanların boşalttığı Menderes Vadisine Yunanistan yerleşmektedir. İtalya, Menderes ovasının aşağı kesimlerinden çekilme işlemini 30 Nisan 1922'de tamamlayacaktır. Yunanistan'ın Kemer'e yaptığı saldırıya, 30 Nisan 1922'de Milli Kuvvetler ateşle karşılık verecektir.
1	5	Fransa, Hassa'yı boşaltmaya başladı. Kasabaya Türk bayrağı 4 Mayıs 1922 tarihinde asılacaktır.
19	8	Ortanca kasabası ele geçirildi. Büyük Taarruza hazırlanan Büyük Millet Meclisi ordusu, Yunanistan ordusunun dikkatini başka yöne çekmek için Buldan yöresindeki Ortanca Köprübaşına saldırmış ve burayı ele geçirmiştir. Yunanistan'ın Küçük Asya Ordusu Başkumandanı Hacınesti, buraya takviye kuvvet gönderilmesini emretmiştir.
26	8	Büyük Taarruz başladı. Tınaztepe, Belentepe, Türkmentepe alınmıştır.
27	8	Birinci Ordu Kumandanı Nureddin Paşa, Karahisarı Sahib'in [Afyon] alındığını Garp Cephesi karargâhına bildirmiştir.
28	8	Sincanlı (Sinan Paşa) kurtarıldı. Sincanlı 13 Temmuz 1921 tarihinde Yunanistan tarafından işgal edilmişti.
29	8	Karahisarı Sahib'e [Afyon] bağlı Egret (İhsaniye) ile Kütahya'ya bağlı Kürtköy (Altıntaş) kurtarıldı. İhsaniye 28 Mart 1921 tarihinde işgal edilmiş; 7 Nisan 1921'de kurtarılmış; ancak, 14 Ağustos 1921'de tekrar işgal edilmişti. Altıntaş da, 13 Temmuz 1921 ve 14 Ağustos 1921 tarihlerinde iki defa işgal edilmişti.
30	8	Kütahya, Çivril, Demirci, Gördes kurtarıldı. Çivril son olarak 1 Nisan 1921'de, Demirci 11 Ekim 1921'de, Gördes ise 1 Temmuz 1921'de Yunan işgali altına girmişti.
31	8	Dumlupınar, Kaplangı Dağı ve Şeyh Elvanlı Dağı ele geçirildi.
1	9	Uşak kurtarıldı. 4 Eylül 1920'den beri beş kez el değiştirmiş olan Gediz kasabası da ele geçirilmiştir. 1 Temmuz 1920'de işgal edilen, Çanakkale'ye bağlı Yenice kasabası İkinci Süvari Tümeni tarafından kurtarılmıştır. Eskişehir'e bağlı Seyitgazi de kurtarılmıştır. Uşak ve Eskişehir başta olmak üzere, Yunan ordusunun çekildiği bütün şehirler yakılmaktadır.
2	9	Eskişehir, Dursunbey kurtarıldı.
2	9	Kula, Sındırgı, Eşme, Emet, Tavşanlı, Burhaniye, Güney, Bayramiç, Selendi kurtarıldı. Akıncı Müfrezeleri Sındırgı'ya girmiştir.
4	9	Bigadiç, Buldan, Söğüt, Kula, Nazilli, Bozöyük, Domaniç kurtarıldı. Menderes Grubu ve 74.Piyade Alayı'nın İkinci Taburu Denizli'ye girdi. Yunanlılar Alaşehir'i yakmıştır.
5	9	Alaşehir, Gördes, Salihli, Susurluk, Bilecik, Demirci, Simav, Ödemiş, Kuyucak kurtarıldı.
6	9	Akhisar, Balıkesir, Yenişehir, Köşk, Tire, Bayındır, Söke, İnegöl, Soma, Kırkağaç, Gönen, Pazarcık, Umurlu, İvrindi, Balya, Bilecik, Ahmetli, Kuşadası, Kepsut, Savaştepe kurtarıldı. Yunan ordusu Kirmasti'yi terketti.
7	9	Aydın, Germencik, Turgutlu, Saruhanlı, Kuşadası ve Karabağ kurtarıldı.
8	9	Manisa, Kirmasti (Kemalpaşa), Selçuk, Saruhanlı, Sarıgöl, Burhaniye kurtarıldı. Milli müfrezeler Balya'yı işgal etmiştir.
9	9	İzmir kurtarıldı. Yunanistan Edremit'ten çekildi ve Edremit kurtarıldı; Menemen, Seydiköy kurtarıldı.
10	9	Yunan ordusu Gemlik'i boşalttı; Torbalı ve Orhangazi kurtarıldı.
11	9	Bursa kurtarıldı. Yunan ordusu Mudanya'yı boşalttı. Havran, Burhaniye, Edremit akıncı müfrezeleri tarafından kurtarılmıştır. Edremit'te, bir yıl önce Yunanistan tarafından kaymakam tayin edilen Mehmet Vehbi hapishanede linç edilmiştir. Gemlik ve Orhaneli kurtarılmıştır.
12	9	Foça geri alındı, Seferihisar ve Kınık Türklerin eline geçti, Torbalı ve Urla kurtarıldı, Sandıklı ve Kırkağaç'ta Türk yönetimi kuruldu, Kirmasti'de mahalli eşkiyalar şehre hakim oldular, milli kuvvetler Gemlik'i ele geçirdi; Akıncılar, Burhaniye ve Ayvalık'a girdiler. Mudanya geri alındı.
14	9	Dikili kurtarıldı; Türk ordu birlikleri Kirmansti'ye (Mustafa Kemal Paşa) girdi. 6 Eylül 1922 tarihinde Yunan ordusunun kasabayı terketmesinden sonra şehre çeteler hakim olmuştu. 15 gün sonra şehre gelecek Kemalettin Sami Paşa, Yunanlılara hizmet ettiği anlaşılan 72 kişiyi kurşuna dizdirecektir. Mihaliç (Karacabey) ve Keles kurtarıldı. Kuşadası, Bergama, Foça ve Menemen Türk ordusunun eline geçti. Karaburun Türklerin eline geçti.
15	9	Ayvalık, Balya kurtuldu.
16	9	Çeşme, Üçüncü Süvari Tümeni tarafından kurtarıldı. Karaburun Türklerin eline geçti. Ordu kuvvetleri, akıncı müfrezelerinin elinde olan Balıkesir'e girdi.
17	9	Kocaeli Grubu'na bağlı kuvvetler Bandırma'ya girdi.
18	9	Yunanlılar, Erdek ve Çeşme'yi tamamen boşalttılar. Biga kurtarıldı.
19	9	Ordu Gönen'e girdi. Son Yunan birlikleri Kapıdağ yarımadasından Türkiye'yi terketmiştir.
20	9	Bayramiç, Bozcaada kurtuldu.
21	9	Ordu, Ayvacık'a girdi ve Ayvacık kurtuldu.
22	9	Ezine, İmroz kurtuldu.
25	9	Türk atlı kuvvetleri Lapseki'ye girdi; Lapseki kurtuldu.
7	10	Mürettep Süvari Tümeni Şile'ye girdi.
17	10	Mudanya Mütarekesinin ardından Trakya'yı teslim alacak İtilâf Devletleri birlikleri, bu kapsamda bugün Çorlu, Silivri, Tekirdağ ve Edirne'ye girmişlerdir. Çorlu, İtalya; Silivri ve Tekirdağ, İngiltere; Edirne, Fransa tarafından işgal edilmiştir.
19	10	Müttefik birlikleri Kırklareli'yi, İngiltere, Uzunköprü'yü işgal etti.
31	10	Çorlu, Silivri, Saray ve Vize İtalya'dan teslim alındı.
1	11	Midye ve Muratlı kasabaları Büyük Millet Meclisi'ne bağlı seyyar jandarma birlikleri tarafından teslim alındı.
3	11	Demirköy kasabası Fransa'dan teslim alındı.
8	11	Lüleburgaz, Pınarhisar seyyar jandarma birliklerine teslim edildi. Tekirdağ, Malkara ve Hayrabolu'da Türk yönetimi kuruldu.
9	11	Babaeski teslim edildi.
10	11	Büyük Millet Meclisi'ne bağlı jandarma birliklerinin gelişiyle Müttefik Ülkeler tarafından tesilm edilen Kırklareli'nde Ankara Hükümeti yönetimi kuruldu. Pınarhisar ve Lüleburgaz da teslim edilmiştir.
12	11	Kofçaz ve Gebze'de Ankara Hükümeti yönetimi kuruldu.
13	11	Yunan kuvvetleri 19 Haziran 1920 tarihinden beri bulundukları Çanakkale'den ayrıldı. 10 Kasım 1918'den beri şehirde bulunan İngiliz kuvvetleri ise, şehirden 23 Eylül 1923 tarihinde ayrılacaktır.
13	11	Tekirdağ, Saray ve Hayrobolu teslim edilerek, buralarda Ankara Hükümeti yönetimi kuruldu.
15	11	Malkara, Ankara Hükümeti tarafından teslim alındı.
17	11	Şarköy teslim alındı; Kırklareli'ye bağlı Pehlivanköy'de Ankara Hükümeti yönetimi kuruldu.
18	11	Uzunköprü kurtarıldı.
19	11	Kavallı (Meriç), Ankara Hükümeti yönetimine geçti; bir tabur Keşan'a girdi.
20	11	İpsala'da Ankara Hükümeti yönetimi kuruldu.
23	11	Enez ve Havza kurtarıldı.
25	11	Edirne kurtarıldı.

Kaynakça

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (BCA).

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA).

T.C.Dışişleri Bakanlığı, Uluslararası Antlaşmalar Arşivi, http://ua.mfa.gov.tr/ (DB).

Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, http://www.ataturk.net/kronoloji/index.html (AK)

Düstur, Tertip 2, Cilt 12.

Düstur, Tertip 3, Cilt 2, Cilt 3, Cilt 6.

Takvimi Vekayi (TV)

Hâkimiyeti Milliye Gazetesi (HM).

Tutanak Dergileri

BMM Zabıt Ceridesi, XVI. Cilt (7 Kânunusani 1338-16 Şubat 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XVII. Cilt (18 Şubat 1338-28 Şubat 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XVIII. Cilt (1 Mart 1338-1 Nisan 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XIX. Cilt (6 Nisan 1338-6 Mayıs 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XX. Cilt (9 Mayıs 1338-22 Haziran 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXI. Cilt (24 Haziran 1338-26 Temmuz 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXII. Cilt (27 Temmuz 1338-11 Eylül 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXIII. Cilt (13 Eylül 1338-16 Ekim 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXIV. Cilt (18 Teşrinievvel 1338-18 Teşrinisani 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXV. Cilt (20 Teşrinisani 1338-21 Kânunuevvel 1338)

BMM Zabıt Ceridesi, XXVI. Cilt (23 Kânunuevvel 1338-25 Kânunusani 1339)

BMM Gizli Celse Zabıtları, II. Cilt (17 Mart 1921-25 Şubat 1922)

BMM Gizli Celse Zabıtları, III. Cilt (6 Mart 1922-27 Şubat 1923)

“1922 Mudanya Silah Bırakışımı Sözleşmesi”, Türk Tarih Kurumu, http://www.ttk.org.tr/index.php?Page=Sayfa&No=272 (19 Aralık 2011)

“Conference of Genoa”, Encyclopaedia Britannica, www.britannica.com

“Greece”, Rulers, http://rulers.org/rulg2.html#greece (12.12.2011) (RGr)

“Ireland”, Rulers, http://rulers.org/rulu.html#united_kingdom (13.12.2011), (RIC)

“Italy”, Rulers, http://rulers.org/rulg2.html#italy (8.11.2011) (RIT)

“United Kingdom”, Rulers, http://rulers.org/rulu.html#united_kingdom (13.12.2011), (RBr)

Ali Türkgeldi, Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Ankara, 1948.

Armaoğlu, Fahir, Siyasi Tarih (1789-1960), Akyıldız Matbaası, Ankara, 1975 (SiT)

Aybars, Ergün, İstiklâl Mahkemeleri (1920-1927), Cilt I-II, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2.Baskı, 1988, İzmir. (İM)

Aydoğan, Erdal, “Tümgeneral Arif Hikmet Gerçekçi’nin Günlüğünde Refet Paşa’nın İstanbul’a Gidişi, Karşılanması ve İstanbul’daki İlk Günleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 27-28, Mayıs-Kasım 2001, s. 253-261 (RPİ)

Berber, Engin, “Batı Anadolu Rumlarının Son Fedakârlığı ya da 9 Eylül 1922’yi Önleyemeyen Bir Askeri Yapılanma: Küçük Asya Savunma Örgütü”, İşgal’den Kurtuluş’a İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Cumhuriyet Gazetesi, İzmir, 2007

Berber, Engin, Sancılı Yıllar: İzmir (1918-1922) – Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, Ayraç Yayınevi, Ankara, 1997 (SY).

Borak, Sadi, Atatürk’ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev, Demeç, Yazışma ve Söyleşileri Kaynak Yayınları, İstanbul, 1997 (SDYS)

Kemal, Cemal, “Birinci Dünya Savaşı ve Sonrasında Musul Meselesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 40, Kasım 2007, s. 643-691

Clogg, Richard, Modern Yunanistan Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007 (MYT)