«Yol qurilish iqtisodi va ishni tashkil qilish» fanidan 5580600 «Тransport inshootlaridan foydalanish» va

Muomala sferasidagi aylanma mablaglarni me’yorlashtirish 
Muomala sferasidagi aylanma mablaglarning miqdori bajarilgan ishlar uchun
schetlar boyicha buyurtmachilarning karzlari pul mablaglari, vaqtinchalik boshqa
tashkilotlarda bolgan mablaglar (debitorlar) har qaysi elementlar boyicha alohida –
alohida aniqlanadi. Masalan, bajarilgan ishlar uchun buyurtmachilar bilan hisoblashishi
uchun aylanma mablaglarning reja boyicha miqdorini hisob-kitob opreatsiyalarini
rasmiylashtirish va otkazish uchun zarur bolgan davriylik va vaqt, korxonaning oz kuchi
bilan bajariladigan ortacha bir kunlik ish hajmi, ya’ni rejalashtirilgan tannarx boyicha
yillik ish hajmini 365 ga nisbati, asoslanib hisoblab chiqarish mumkin.
Doimiy kamaymaydigan pul mablaglari qoldigining rejadagi miqdori yol
tashkilotini buyurtmachilarga ishlarni topshirish, schetlarni yozish va ularni tolov uchun
taqdim etish vaqtlari davrida pul mablaglari bilan ta’min etilishi uchun belgilanadi.
Bunda bajarilgan ishlarni buyurtmachilarga topshirish, qabul qilish, hisob-kitob
hujjatlarning pudratchi va moliyalashtiruvchi tashkilot banklari ortasidagi pochta
aloqalariga zarur boladigan vaqtlar hisobga olinadi.
Yol tashkiloti boyicha aylanma mablaglar normativi, aylanma mablaglarning
barcha elementlari boyicha hisoblab chiqilgan normativlar yigindisiga teng boladi. Yol
tashkiloti ixtiyorida bolgan aylanma mablaglarni umumiy xarakterlash uchun, aylanma
mablaglarning (korxonaga qarashli bolgan) umumiy me’yoriy foizlarda hisoblab

---

53
chiqiladi, buning uchun aylanma mablaglar umumiy me’yorini rejalashtirilayotgan yilda

smeta qiymati boyicha korxonaning oz kuchi bilan bajariladigan qurilish-montaj ishlari
hajmiga bolinadi.
Aylanma mablaglarni hosil qilish manbaalari 
Aylanma mablaglarning hosil bolish manbaalari – bu moliyaviy resurslardir.
Yol tashkilotlarining aylanma mablaglari hosil bolish manbaalari boyicha
korxonaning oziga tegishli va qarzga olinadigan, ya’ni bank muassasalaridan vaqtincha
foydalanish uchun olingan (kreditlar), buyurtmachilar yoki boshqa tashkilotlardan
vaqtinchalik jalb etilgan (kreditorlar) mablaglaridan iborat bolishi mumkin.
Korxonaning oziga tegishli bolgan aylanma mablaglar korxonaning oz
mablaglaridan va oz mablaglariga tenglashtirilgan mablaglardan (turgun passivlar)
tashkil topadi.
Korxonaga tegishli mablaglar bilan yol tashkilotlari ularni tashkil etilishida ta’min
etiladilar. Korxonaning mablaglarini qoshimcha ravishda toldirib turish manbaalari bolib
korxona oladigan foyda va kapital mablaglar hiobiga olinadigan mashina va uskunalar
bilan birga keladigan asbob-uskunalari, ehtiyoj qismlarning qiymatlari xizmat qiladi.
Korxonaga tegishli mablaglar yol xojaligida doimiy foydalanishda bolib, uni
xojalik mustaqilligining zaruriy sharti hisoblanadi.
Korxona oborot mablaglariga «turgun passivlar» deb ataluvchi moliyaviy resurslar
ham tenglashtiriladi, ular hisob-kitoblar sharti boyicha tashkilotda aylanishda boladilar.
Тurgun passivlarga quyidagilar kiradi:
-ishchi va xizmatchilarga oyning ma’lum bir kunlarida berilganligi sababli hosil
boladigan ish haqi boyicha doimiy minimal qarz; bu qarzning qiymati bir kunlik ish haqi
fondlarining oy boshidan ish haqi tolanadigan kungacha otadigan kunlar soniga
kopaytmasiga teng boladi.
-ish haqi boyicha turgun passivning qiymatidan belgilangan foiz boyisa
aniqlanadigan ijtimoiy sugurtaga ajratmalar boyicha minimal qarz;
-biror bir tolovlar uchun yil mobaynida rezervlanib boriladigan pul mablaglari;
masalan, har oy qurilish montaj ishlari tannarxiga qoshilib boriladigan va keyinchalik
ishchi va xizmatchilarning ta’tillarini tolovi uchun ishlatiladigan mablaglar.
-iqtisodiy ragbatlantirish fondlaridagi mablaglar;

---

54
-tolov uchun rozilik berilgan, lekin tolov muddati xali yetib kelmagan schetlar

boyicha mahsulot yetkazib beruvchilarga qarzlar;
-kapital ta’mirlash uchun materiallar zahirasini toldirishga sarflanadigan
amortizatsiya fondlaridagi mablaglar;
Hozirgi paytda pudratchi qurilish tashkilotlarining aylanma mablaglarga bolgan
ehtiyojining kopgina qismi qarzga olinadigan mablaglar jalb etilgan moliyaviy resurslar,
birinchi navbatda bank kreditlarning mablaglari hisobiga qoplanadi.
+arz mablaglarining kopgina qismini materiallarning sezonlik zahirasini hosil
etish, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmini vaqtinchalik ostirish, yangi texnikani joriy
etish va boshqalarga yonaltirilgan qisqa muddatli bank kreditlari tashkil etadi. Hozirgi
kunda aylanma mablaglarni hosil qilishda kreditlarning roli ancha kengaytirilgan. +arz
mablaglarining miqdori moliyalashtiruvchi bankning kredit rejasida va yol tashkilotining
moliyaviy rejalarida oz ifodasini topadi.
Aylanma mablaglardan foydalanish samaradorligi ularning aylanuvchanlik
korsatkichlari bilan baholanadi.
Ular qatoriga quyidagilar kiradi:
-fond sigimdorligi-bu korsatkich bajarilgan qurilish-montaj ishlarining har bir
somiga togri kelayotgan solishtirma aylanma mablaglar miqdorini bildiradi.