Yu. S. Shokirova, E. Yunusaliyev

 
 
III-bosqich 
Tadbirkorlik g‘oyasini iqtisodiy samaradorligini baholash
 
O„zingizga mos bo„lgan biznes sohasini tanlab olgach, sizni qiziqtirayotgan 
g„oyalarning qaysi birini qo„llash maqsadga muvofiq bo„lishini aniqlash uchun 
ularning iqtisodiy samaradorligini tahlil qiling va ulardan eng qulayini tanlang. 
Tadbirkorlik g„oyasini iqtisodiy samaradorligini aniqlovchi mezonlardan biri foy-
dadir. Foyda balans va sof foydaga bo„linadi. 
Balans foyda mahsulotni sotishdan keladigan tushum bilan ularni ishlab 
chiqarish va sotishga sarflangan xarajatlarning ayirmasi sifatida aniqlanadi: 
(1) 
Sof foyda esa, balans foydadan soliq to„lovlari ayirmasiga teng: 

---

111 
4
3
2
1
Х
Х
Х
Х
Х




N
Х
Х
Х
X
Х





)
(
4
3
2
1
Х
F
R

(2) 
Rentabellik quyidagicha aniqlanadi. 
Т
F
K
q

(3) 
Kapital qo„yilmalar TG„ samaradorligida muhim o„rin tutadi. Tadbirkorlik 
faoliyatini endigina boshlayotgan kishilar uchun kamroq kapital qo„yilma talab 
qiladigan sohalar - konsalting, servis, savdo, vositachilik, reklama xizmatlaridan 
boshlash qulaylik tug„diradi. 
Kapital qo„yilmalar quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
Т
F
K
q

 
Tadbirkorlik g„oyasini amalga oshirishdan kutilayotgan iqtisodiy 
samaradorlik quyidagi ketma-ketlikda tahlil qilingan: 
1.
Kerakli ma‟lumotlarni to„plang.
2.
O„z biznesingizni tashkil qilish va ro„yxatdan o„tkazish xarajatlari (
X
1
) ni 
hisoblang. 
3.
Mahsulot (xizmat) ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish bazasini yaratishga 
sarflangan xarajatlarni (kapital qo„yilma) (
X
2
) hisoblang. 
4.
Mahsulot (xizmat)ni ishlab chiqarish joriy xarajatlarini (
X
3
) hisoblang. 
5.
Mahsulot (xizmat)ni sotish xarajatini (
X
4
) hisoblang. 
Shunday qilib: 
yoki 
bunda, 
N
- mahsulot miqdori. 
6.
Mahsulot (xizmat) bahosini belgilang. 
7.
Kutilayotgan tushumni (
T
) hisoblang. 
8.
Kutilayotgan balans foydani (
F
b
) hisoblang. 
9.
Balans foydadan to„lanadigan soliq va to„lovlarni (
S
) hisoblang. 
10.
Sof foydani (
F
s
) aniqlang. 
11.
Bordiyu, hisob-kitoblar sof foydaga erishilmaganligini ko„rsatsa, u holda tan-
langan g„oya samarasiz hisoblanadi yoki sotish narxini o„zgartirgan holda 
hisoblar qaytadan qilinadi. 

---

112 
O‘yin yakuni 
Natijalarni quyidagi jadvallarga kiriting. 
Bir necha g„oya bo„yicha natija 
larni solishtiring. Eng qulay g„oyani tanlang. 
3.7-jadval